ریحانه الرسول

?برخی گمان کرده اند که فلسفه و حكمت نماز آيات، تنها ترسيدن و وحشت از برخي پديده ها است در حالی که این گونه نيست و براي پديده هايي مانند كسوف و خسوف نماز آيات واجب شده است، در عين حال كه مردم به طور معمول از آن ها وحشت و ترسي ندارند يا حتي نماز هنگام زلزله مانند بادهاي سياه، مقيد به ترس نيست.

♦️بنابراين، حكمت نماز آيات هر چند در برخي موارد شايد ترس مردم باشد كه به واسطه نماز آيات به آرامش و امنيت خاطر برسند :«الا بذكر الله تطمئن القلوب» (1). اما این دستور حكمت هاي ديگري نيز می تواند داشته باشد .

1⃣ یاد خداوند متعال 

از مجموعه رواياتي كه درباره نماز آيات آمده ، برداشت مي شود كه بروز اين پديده ها كه معمولا غير عادي و خارج از روند زندگي، انسان ها است، موقعيتي مناسب براي رو آوردن به خداوند و به ياد آوردن علت واقعي همه چيزها است. در اين لحظه ها شايسته و لازم است كه ايمان قلبي خود را در قالب عمل ريخته و با خواندن يكي از بهترين ذكرهاي خداي متعال؛ يعني نماز و نهادن پيشاني به آستان قدس پروردگار جهان، عقيده و اعتراف باطني خود را ابراز نماييم.

2⃣ نشانه خدا 

?پيامبر اكرم(ص) مي فرمايند:

«خورشيد و ماه به خاطر مرگ يا زندگي كسي كسوف و خسوف نمي شوند. اين دو از نشانه هاي خداوند متعال مي باشند. هنگامي كه خسوف و كسوف را مشاهده كرديد، براي نماز خواندن به مساجد برويد» (2).

3⃣ زیادی گناهان و توبه و بازگشت 

?و نيز در بعضي از روايات اسلامي اشاره شده كه علت واجب بودن نماز آيات اين است كه گاهي خداوند به جهت پاره‏اي از گناهان كه از بندگان سر مي‏زند، آن ها را مستحق عذاب مي‏بيند، ولي باز از باب رحمت واسعه و لطفي كه به بندگان دارد ،براي اينكه به آن ها فرصت ديگري بدهد به وسيله آشكار كردن علايم كه به آن آيات مي‏گويند; يعني،گرفتن ماه و خورشيد يا بروز زلزله و رعد و برق و وزيدن بادهاي سرخ و سياه زنگ خطر مي‏نوازد تا انسان‏ها را هشداري دهد، بلكه به درگاه او روي آورند . از كردار خود توبه نمايند . با خواندن اين دو ركعت نماز و تضرع و زاري موجب رفع عذاب شوند.

4⃣ دور کردن بلای بزرگتر 

?از امام رضا(ع) روايت شده كه علت كسوف و خواندن نماز آيات اين است كه چون معلوم نيست اين آيه نشانه عذاب يا رحمت است ،رسول خدا(ص) به امتش دستور توجه به درگاه خدا داده تا شر عذاب را به وسيله آن از خودشان دور كنند همان گونه كه قوم حضرت يونس وقتي آثار و نشانه‏هاي عذاب را ديدند ، با تضرع و زاري و بازگشت به درگاه خدا عذاب حتمي را از خود دفع كردند.(3)

5⃣ دور کردن مردم از خرافات 

?افزون بر آن، نماز آيات مانعي براي پناه بردن برخي مردم به امور خرافي است. اسلام، با واجب كردن نماز آيات، به هنگام اين پديده ها مردم را از توجه به اوهام و خرافات بازداشته ، افكار آنان را به نقطه اي كه سرچشمه تمام حوادث گيتي است ،متوجه ساخته است، همچنان كه حضرت ابراهيم از افول ماه و خورشيد، توحيد را نتيجه گرفت و فرمود: «اني وجهت وجهي للذي فطر السموات والارض حنيفا و ما ان من المشركين» (4).

6⃣ قدرت و مالکیت خداوند 

?شايد نام گذاري نماز آيات (نماز نشانه ها) به همين دليل باشد كه انسان با اين نماز اين پديده ها را نشانه اي از قدرت، عظمت و مالكيت خداوند براي همه چيز بداند.

علت تغییر احکام الهی در طول تاریخ چیست؟
چرا در احکام شرعی ادیان مختلف الهی ، اختلاف‌ها و تفاوت‌هایی دیده می‌شود ؟

 آیا اصلاً تغییری بوده است یا نه؟ به عنوان مثال؛ چرا در مسیحیت خوردن شراب حلال بوده، ولی بعد ممنوع شده است و آیا اصلاً خوردن آن‌را خدا حلال شمرده و یا چون تا آن زمان حرام نکرده بوده، در این دین حلال بوده است؟

علم خداوند در وضع احکام که تغییر نکرده است، نیازهای بشر و به بیانی بایدها و نبایدهای زندگی بشر نیز تغییر نکرده است، پس تغییر و کم و زیاد شدن احکام به چه علت است؟
احکامی که از جانب خدای متعال توسط پیامبران(ع) به مردم ابلاغ می‌شود، تابع مصالح و مفاسد است؛ یعنی آن کارها و اعمالی که به آن دستور داده شده، به دلیل وجود مصالح و آثار مثبتی است که در آن کار وجود دارد، و آن اعمالی که از آنها نهی و دستور ترکشان صادر شده، به دلیل مفاسد و مضراتی است که در انجام آن وجود دارد؛ از این‌رو بیشتر احکام ادیان آسمانی، بویژه در کلیات، با یکدیگر مشترک‌اند و تفاوتی با هم ندارند. احکامی؛ مانند وجوب نماز، روزه، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر، حرمت روابط نامشروع، قتل بی‌گناهان، دروغ، دزدی و… .

اما به دلیل تفاوت شرایط و میزان ظرفیت و استعداد اقوام و گروه‌های مختلف در طول تاریخ، تفاوت‌هایی در برخی احکام دیده می‌شود. گاهی این اختلاف‌ها، به دلیل شرایط موجود است؛ مانند این‌که ابتدا دستور داده می‌شود که نماز به سمت بیت‌المقدس خوانده شود، ولی پس از تغییر شرایط، قبله عوض شده و دستور داده می‌شود به سمت کعبه نماز خوانده شود.

گاهی احکام، با توجه به شرایط افرادی که مخاطب هستند، متغیر می‌شود. مثلاً خداوند خوردن حیوانات ناخن‌دار و برخی از اجزای گاو و گوسفند را بر یهودیان حرام کرد و علت آن‌را ستم‌کاری این افراد عنوان کرد.[1] سپس وقتی که حضرت عیسی(ع) به پیامبری برگزیده شد، به بنی ‌اسرائیل بشارت داد برخی از آنچه بر آنان حرام شده بود، به دستور خدا برایشان حلال ساخته است.[2]

و برخی دیگر بر اساس ظرفیت افراد و میزان عقل آنها تغییر می‌کند و رو به کمال می‌رود. همان‌گونه که نوع متون درسی و نیز قوانین و شیوه آموزش، بین سطوح مختلف آموزشی، مثلاً بین دبستان و راهنمایی و دانشگاه، متفاوت است و متناسب با شرایط و توانایی‌های افراد در نظر گرفته شده است. براین اساس همان‌طور که نمی‌شود دروس دانشگاهی را برای دانش آموزان ابتدایی و راهنمایی تدریس نمود، همچنین نمی‌توان شریعت و دین خاتم را که کامل‌ترین دین است برای امت‌های پیامبران پیشین تشریع نمود.

اما درباره حرمت شراب، باید گفت؛ خوردن این مایع نجس، در همه ادیان حرام بوده، ولی توسط افراد دنیاپرست، احکام دین دچار تحریف شده و به گونه‌ای انحراف ایجاد شده که تصور می‌شود، بسیاری از کارهای حرام، در این ادیان جایز بوده است.[3]

[1]. انعام، 146.
[2]. آل عمران، 50.
[3]. برای آگاهی بیشتر ر.ک: حرمت شراب در ادیان الاهی ؛ تغییر پذیری احکام الهی بر اساس مصلحت،

گاهى سؤال مى‏شود دست زدن بر روى خاك و كشيدن آن به پيشانى و پشت دستها، چه فايده‏اى مى‏تواند داشته باشد؟ به خصوص اينكه مى‏دانيم بسيارى ازخاكها آلوده و ناقل ميكروب هستند.

در پاسخ اين‏گونه ايرادها بايد به دو نكته توجه داشت:

الف) فايد اخلاقى: تيمم يكى از عبادات است و روح عبادت به معنى واقعى كلمه در آن منعكس مى‏باشد. زيرا انسان پيشانى خود را كه شريف‏ترين عضو بدن او است با دستى كه بر خاك زده، لمس مى‏كند تا فروتنى و تواضع خود را در پيشگاه او آشكار سازد. يعنى پيشانى من و همچنين دستهاى من در برابر تو تا آخرين حد، خاضع و متواضعند. و به دنبال اين كار متوجه نماز و يا ساير عباداتى كه مشروط به وضو و غسل است مى‏شود. و به‏ اين ترتيب در پرورش روح تواضع و عبوديت و شكرگزارى در بندگان، اثر مى‏گذارد.
ب) فايد بهداشتى: امروزه ثابت شده كه خاك به خاطر داشتن باكترى‏هاى فراوان، مى‏تواند آلودگى‏ها را از بين ببرد. اين باكترى‏ها كه كار آنها تجزيه كردن مواد آلى و از بين بردن انواع عفونتها است معمولًا درسطح زمين كه از هوا و نورآفتاب بهتر مى‏توانند استفاده كنند، فراوانند. به همين دليل هنگامى‏كه لاشه‏ هاى حيوانات و يا بدن انسان پس از مردن، زير خاك دفن مى‏شود و همچنين مواد آلوده گوناگونى كه روى زمين‏ها مى‏باشد، درمدت نسبتاً كوتاهى تجزيه شده و بر اثرحمله باكترى‏ها كانون عفونت از هم متلاشى مى‏گردد. مسلّم است اگر اين خاصيت در خاك نبود كره زمين درمدت كوتاهى مبدل به يك كانون عفونت مى‏شد. اصولًا خاك خاصيتى شبيه مواد «آنتى بيوتيك» دارد و تأثير آن در كشتن ميكروبها، فوق‏ العاده زياد است.
بنابراين خاك پاك نه تنها آلوده نيست بلكه از بين برنده آلودگى‏ها است و مى‏تواند از اين نظر تا حدودى جانشين آب شود. با اين تفاوت كه آب حلّال است، يعنى ميكروبها را حل كرده و با خود مى‏برد، ولى خاك ميكروب كش است. اما بايد توجه داشت كه خاكِ تيمم، كاملًا پاك باشد.

منبع: محموداكبرى،نگاهى به فلسفه احكام، 1جلد، فتيان - قم، چاپ: اول، 1390 ه.ش.