ریحانه الرسول

پرسش: چرا امام جواد(ع) با وجود شناخت همسرش، او را طلاق نداد؟

پاسخ: ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون(ام الفضل) از مسایلى است كه اظهار نظر قطعى درباره آن مشكل است؛ ولى مى توان برخى عوامل را تأثیر گذار دانست. ازدواج حضرت جواد(ع) با ام الفضل هم از ناحیه حضرت قابل بررسى است و هم از ناحیه مأمون كه چه اهدافى از ازدواج دختر خود با امام جواد(ع) داشت.

به نظر مى رسد مأمون اهداف زیر را دنبال می كرد:

۱- نظارت بر رفتار امام جواد(ع): مأمون با فرستادن دختر خود به خانه امام مى خواست آن حضرت را همیشه زیر نظر داشته باشد و دختر مأمون نیز در انجام این رسالت موفق بود، زیرا در خبر چینى و گزارشگرى ماهر بود.
۲- جذب حكومت: مأمون تصور مى كرد با این وصلت امام جواد(ع) را مجذوب مادیات و امكانات سلطنتى نموده و به قداست و حرمت امام لطمه وارد نماید؛ غافل از این كه امام جواد(ع) یكى از زاهد ترین امامان بوده و جذب دستگاه حكومت نمى گردید.
۳- جلوگیرى از اعتراض علویان: دشمنى مأمون با علویان موجب شد كه آنان علیه وى اعتراض نموده و حكومت او را متزلزل كنند. مأمون با این ازدواج قصد داشت خود را علاقه مند به امام نشان دهد،‌ در نتیجه شیعیان قیام نكنند.
طبیعی بود كه مأمون جهت تحقق اهداف فوق شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و براى این وصلت از همه‌ راهكارها و اهرم ها بهره گرفت.

به نظر مى رسد عوامل زیر در ازدواج امام جواد(ع) تأثیر گذار بود:

۱- اجبار امام به ازدواج:
بی تردید ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون خواسته امام نبوده و این ازدوج مانند ازدواج هاى معمولى كه مبتنى بر خواست و رعایت شرایط باشد، صورت نگرفت. زیرا امام جواد(ع) مى دانست كه مأمون پدرش امام رضا(ع) را به شهادت رسانده و یكى از دشمنان خاندان اهل بیت پیامبر(ص) و شیعیان است. از سوى دیگر حكومت مأمون وجاهت قانونى و مشروعیت نداشت.
مأمون جهت رسیدن به اهداف خود شدیداً امام را تحت فشار قرار داد و حتى حضرت را تهدید نمود. برخى عقیده دارند كه اگر امام ازدواج نمى كرد، ممكن بود امام را ترور كند.(۱)
گرچه در قاموس ائمه(ع) ترس از مرگ وجود ندارد، ولى در آن مقطع زنده بودن و رهبرى او نقش بنیادى در حفظ دین و مصالح مسلمانان داشت.
یكی از نویسندگان مى نویسد: «به نظر مى رسد كه موافقت امام با این ازدواج عمدتاً بر اثر فشارى بود كه مأمون بر امام وارد كرد».(۲)
مسئله فشار و اجبار در مسئله پذیرش ولایتعهدی از طرف امام رضا نیز عامل اصلی بوده است.

۲_‌ حفظ شیعیان:
یكی از استراتژى هاى مهم خلفاى اموى و عباسی،‌ شیعه ستیزى بوده و آنان از هیچ جنایتی علیه علویان دریغ نكرده و به آزار و زندانى و قتل آنان مى پرداختند. از سوى دیگر یكى از سیاست هاى مهم ائمه(ع) حفظ شیعیان بود،‌ چنانكه امام حسن(ع) یكى از علل صلح خویش را حفظ شیعیان بیان نمود. (۳)
ائمه(ع) سعى مى كردند با اتخاذ سیاست و راهكارهاى منطقى و معقول به حفظ شیعیان بپردازند، گرچه ممكن بود اتخاذ راهكار حفظ شیعیان، شخصیت آن ها را زیر سؤال ببرد. شاید امام جواد(ع) از ازدواج با دختر مأمون،‌ حفظ شیعیان را دنبال مى كرد. طبیعى بود كه مأمون با ازدواج دخترش با امام جواد(ع) تا اندازه اى از سیاست خصمانه خود علیه شیعیان پرهیز مى كرد، زیرا به حسب ظاهر با امام شیعیان رابطه فامیلى بر قرار كرده بود.

۳_حفظ دین :
شاید ازدواج امام جواد(ع) با دختر مأمون نوعى تكلیف بود تا امام جواد(ع) با این ازدواج بتواند به حفظ دین و تبلیغ آن بیشتر خدمت كند ؛ امام با نفوذ در مركز حكومت سعى مى كرد تا اندازه ای از سیاست دین ستیزى مأمون جلوگیرى نماید و به جامعه دینى خدمت كند.
با اتخاذ سیاست هاى منطقى ، به رغم آن كه با ام الفضل ازدواج نمود، تحقق اهداف مأمون را در خصوص ازدواج دخترش غیر ممكن ساخت.

پی نوشت:
۱-مهدى پیشوایی، سیره پیشوایان،‌ ص۵۵۹.
۲- همان
۳- اخبارالطوال، ص ۲۲۰.

پرسش: چرا امام جواد دختر مأمون را به همسری پذیرفتند؟ چرا امام دختر کسی را که پدرش را کشته به همسری بگیرد؟

پاسخ: ازدواج امام با اجبار مأمون صورت گرفت. در مورد اینکه چرا مأمون ایشان را به این ازدواج مجبور کرد می‌توان این دلایل را برشمرد:

۱. جلوگیری از شکل‌گیری قیام‌های شیعی؛
چون به‌خوبی می‌دانست بعد از شهادت حضرت رضا(ع) فرزندش امام جواد به‌عنوان کانون مرکزی شیعیان موردتوجه قرارگرفته و درنتیجه ارتباط مخالفین حکومت عباسی با حضرت، احتمال شکل‌گیری شورش‌ها و قیام‌ها علیه حکومت قوت خواهد گرفت بدین‌جهت با این ازدواج به‌وسیله دخترش بر ارتباطات حضرت با شیعیان آگاه شده و همواره حضرت را زیر نظر داشته و مانع شکل‌گیری قیام‌های شیعی علیه حکومت عباسی گردد؛ که حضرت بعد از مدتی از بغداد[که با کراهت و با دعوت مأمون از مدینه به بغداد آمده بود] به مدینةالرسول برگشت و با این اقدام ارتباط شیعیان با حضرت بیشتر شد و مأمون را در رسیدن به خواسته‌هایش ناکام گذاشت.

۲. کاستن وجهه معنوی و شخصیتی امام جواد (ع)؛
با این هدف که درنتیجه ازدواج حضرت با ام¬الفضل حضرت را به زندگی شاهانه و تجملاتی و پر از زرق‌وبرق خود آلوده سازد و بدین‌وسیله وجهه امام را در منظر مردم متزلزل سازد؛ اما امام در جهت برملا ساختن اهداف مأمون، در پاسخ سؤالی در همین باره به حسین مکاری فرمودند «‌ای حسین: نان جو و نمک خشن در حرم رسول خدا (مدینه) نزد من ازآنچه در اینجا (بغداد) مشاهده می‌کنی بهتر است(۱) مأمون در راستای اهداف خویش تا بدان جا پیش رفت که حتی می‌خواست با اجیر نمودن آوازه‌خوان برای حضرت آن حضرت را به امور دنیوی متمایل سازد(۲) که با پاسخ قاطع حضرت این نقشه نیز نقش بر آب شد.

۳. اظهار علاقه و دوستی به خاندان پیامبر (ص)؛
مأمون می‌خواست با تزویج دخترش با امام جواد(ع) خود را در منظر مردم دوستدار اهل‌بیت پیامبر (ص) معرفی کند و دامن خود را در به قتل رساندن حضرت علی بن موسی‌الرضا پاکیزه جلوه دهد.(۳)

۴. مأمون وقتی دخترش را به ازدواج حضرت جواد(ع) درآورد گفت دوست دارم که جد مردی باشم که پیامبر خدا (ص) و علی بن ابیطالب(ع) پدران او باشند، اما ام¬الفضل از حضرت جواد صاحب فرزند نشد(۴) که این نقشه نیز مانند دیگر نقشه‌های مأمون به سرانجامی نرسید. سرانجام در زمان حکومت معتصم و با حمایت معتصم ام‌الفضل امام جواد(ع) را با زهر مسموم و به شهادت رساند.(۵)

پی‌نوشت:
1.قطب‌الدین راوندی، الخرائج والجرائح، قم، مؤسسه الامام مهدی (ع)، ۱۴۰۹، ج۱، ص۳۴۴.
2. کلینی، الکافی، تحقیق محمدجواد فقیه، بیروت،‌دار الاضواء، ۱۴۳۱ق، ج۱، ص۴۹۵.
3. جمعی از مؤلفان زیر نظر احمدرضا خضری، تاریخ تشیع، تهران، سمت، ۱۳۸۵، ج۱، ص۲۸۲و ۲۸۳.
4.یعقوبی، تاریخ یعقوبی، ترجمه محمدابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی فرهنگی، چه ششم، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۴۷۳.
5. ابن شهرآشوب مازندرانی، مناقب آل ابیطالب، به کوشش محمدحسین دانش آشتیانی و سید هاشم رسولی محلاتی، قم، انتشارات علامه، بی‌تا، ج۴، ص۳۸۰.

نماز حضرت جواد عليه السّلام:

نماز آن سرچشمه جود و كرم دو ركعت است

كه در هر ركعت يك مرتبه سوره <حَمد> و هفتاد مرتبه <تَوحيد> خوانده مي شود.

دعاي آن حضرت اَللَّهُمَّ رَبَّ الأَْرْوَاحِ الْفَانِيَهِ وَالأَْجْسَادِ الْبَالِيَهِ  أَسْأَلُكَ بِطَاعَهِ الأَْرْوَاحِ الرَّاجِعَهِ إلَي أَجْسَادِهَا  وَ بِطَاعَهِ الأَْجْسَادِ الْمُلْتَئِمَهِبِعُرُوقِهَا وَ بِكَلِمَتِكَ النَّافِذَهِ بَيْنَهُمْ  وَ أَخْذِكَ الْحَقَّ مِنْهُمْ وَ الْخَلاَئِقُبَيْنَ يَدَيْكَ يَنْتَظِرُونَ فَصْلَ قَضَائِكَ  وَ يَرْجُونَ رَحْمَتَكَ وَ يَخَافُونَ عِقَابَكَ صَلِّ عَلَي مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ  وَ اجْعَلِ النُّورَ فِي بَصَرِي وَ الْيَقِينَ فِي قَلْبِي  وَ ذِكْرَكَ بِاللَّيْلِ وَ النَّهَارِ عَلَي لِسَانِي وَ عَمَلاً صَالِحاً فَارْزُقْنِي

خدايا! اي پروردگار جانهاي فنا يافته، و بدن هاي پوسيده و در خاك افتاده،

از تو درخواست مي كنم به حق فرمانبري روانهايبازآينده به بدنهاي خويش و بحق فرمانبري بدنهاي پيوسته به رگهاي خويشو به حق گفتار پر نفوذت در ميان آنها، و دادخواهي ات از آنها، آنگاه كه آفريده ها برآستانت در انتظار داوري تو بنشسته اند.و به مهر بي پايانت دل بسته و از شكنجه بیسرانجامت هراسانند.  بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست، و نور فروزان در ديدگانم، و يقين بي گمان در جانم، و ياد جاودان خود در هر شب و روز بر زبانم بنه، و كردار پسنديده روزي ام گردان

​✍امام جواد علیه السلام میفرمایند:
?اگر در زندگی می خواهی کاری رو انجام بدی ولی قبل از اینکه آن کار به نتیجه برسه اون رو به همه گفتی ، آن کار را فاسد کرده ای.
?ما خیلی از اوقات تصمیم می گیریم یک کاری رو انجام بدهیم بعضی از این کارها طبعاً دشمنانی دارد. یک عده دوست ندارند این کارها انجام بشود، کار خوبی است اما حسادت و دشمنی شان اجازه نمی دهد شما این کار رو انجام بدهید. 
?قبل از اینکه این کار به نتیجه برسد اگر اون رو بیان کردی اجازه نمی دهند به تو این کار رو به انجام برسانی. 
?گاهی اوقات هم دشمنی نداری اما خودت بعد از یک مدت پشیمان میشوی و می گویی این کار رو نمی خواهم انجام بدهم، 

به همه هم گفتی و حالا هم باید پاسخگوی همه باشی. 
?گاهی هم هست که پشیمان هم نمیشوی، دشمنی هم نداری اما مقدر نیست که این کار را انجام بدهی، یعنی تقدیر الهی نیست.
?خلاصه اگر قبل از اینکه کاری به انجام برسد آن را بیان کردی برای تو گرفتاری درست می شود.

قالَ الامام الجواد(ع):

الْمُؤْمِنُ يَحْتَاجُ إِلَى تَوْفِيقٍ مِنَ اللَّهِ وَ وَاعِظٍ مِنْ نَفْسِهِ وَ قَبُولٍ مِمَّنْ يَنْصَحُهُ.

امام جواد(ع) فرمود:

مؤمن نیازمند سه خصلت است: توفیق از سوی خداوند، واعظی از درون خود، پذیرش از کسی که او را پند می‌دهد.تحف العقول، ص۴۵۷