از محوریترين مسايل دفاعى كشور, دشمن شناسى است. با شناخت دشمن مى توان احتمال پيروزى و يا شكست را مشخص كرد و به ايجاد زمينه هاى دفاعى همت گماشت.در عرصه مسايل سياسى و اجتماعى نيز دشمن شناسى از اهميت ويژه اى برخوردار است و از مهمترين عوامل در تإمين امنيت فردى و اجتماعى محسوب مى شود. برهمين اساس بخش عظيمى از آيات قرآن كريم به معرفى دشمن اختصاص يافته است.
در سيره پيامبر اكرم(ص) و ائمه اطهار(عليهم السلام) نيز به دشمن شناسى توجه بسيار شده است. و در ميان معصومين, رفتار حضرت على(ع) با دشمنان از همه درسآموزتر است. على(ع) با توجه به شرايط زمانى و شيوه حكومتش با دشمنانى روبرو بود كه پيامبر(ص) و ديگر ائمه(عليهم السلام) با آن روبرو نشدند.
كسانى كه سابقه درخشانى در خدمت به اسلام داشتند; انسان هايى كه اهل عبادت و شب زنده دارى بودند ولى از روح تعاليم اسلام بى خبر بودند از اين گروه هاى معارض به شمار مىآيند.
على(ع) با نفاق پنهان روبرو بود; دشمنانى كه مقابله با آن ها به مراتب سخت تر از مبارزه با نفاق آشكار است. حضرت على(ع) در حكومت پنج ساله خود با سه جريان مخالف روبرو شد: ناكثين, قاسطين و مارقين.
بررسى و شناخت عملكرد اين سه گروه مخالف و مواضع آن حضرت, در برابر آن ها, مى تواند نقش بسيار مهمى در آگاهى از شيوه برخورد با دشمنان داشته باشد.
به عبارت ديگر, تبيين انديشه هاى اميرالمومنين على(ع) در زمينه شناخت دشمن به ما كمك مى كند تا در اصلاح روش و سلوك خود به منظور مقابله با دشمنان انقلاب و نظام مقدس جمهورى اسلامى به شكل آگاهانه ترى اقدام نماييم.

اهميت دشمن شناسى
شناخت دشمن از ضروريات اوليه هر مبارزه است و از طريق آن مى توان بقاى خود و جامعه را تضمين كرد. در طول تاريخ جوامع, تمام شكست ها ناشى از بى توجه اى به دشمن بوده است.
امروز, قدرت هاى بزرگ با ايجاد سازمان ها و تشكيلات اطلاعاتى و جاسوسى و اختصاص بودجه هاى كلان براى اين مراكز, تلاش مى كنند تا دشمنان بالقوه و بالفعل خود را شناسايى كنند و قبل از آنكه نقشه دشمنان كارساز شود آن ها را درهم شكنند. اين تشكيلات در تصميم گيرى و برنامه ريزىهاى اساسى اين دولت ها نقش مهمى دارند.
در مكتب رهايى بخش اسلام نيز درباره شناخت دشمن, توصيه هاى فراوان شده است.
صفات دشمنان از ديدگاه قرآن
قرآن كريم نيز به شناخت دشمن, براى حفظ و سلامت جامعه سفارش كرده و در قالب داستان هاى عبرتآموز به معرفى دشمنان توحيد در اشكال گوناگونى چون شيطان شناسى, منافق شناسى, طاغوت شناسى و كفار و مشركان اشاره مى كند.
قرآن شناخت اهداف دشمنان اسلام و جامعه اسلامى را از حساس ترين وظايف مسلمانان عنوان مى كند. مهمترين ويژگى دشمنان اسلام از نظر قرآن, پيمان شكنى آن ها است. قرآن كريم در اين زمينه مى فرمايد:
((كيف وان يظهروا عليكم لايرقبوافيكم الا و لاذمه(1)چگونه (پيمان مشركان ارزشى دارد) در حالى كه اگر بر شما غالب شوند نه ملاحظه خويشاوندى با شما را مى كنند و نه پيمانى را (پايبند هستند).
قرآن دشمنان اسلام را داراى خصلت هاى ناپسندى نظير نژادپرستى, قانون شكنى, خوى استكبارى و… مى داند. در آيه پنجم سوره حجر(2) و در آيه 96 سوره بقره(3) يكى از ويژگى هاى دشمنان اسلام دنياپرستى عنوان شده است.
در آيه 54 سوره نسإ(4) و آيه 105 سوره بقره(5) حسادت و بدخواهى يكى ديگر از خصلت هاى ناپسند دشمنان شمرده شده است.
همچنين در آيه 100 سوره اسرإ(6) و آيه 53 سوره نسإ(7) و آيه هاى 75 و 119 سوره آل عمران(8) و آيه 74 سوره نسإ(9) و آيه 175 سوره آل عمران(10) و آيه 71 سوره طه(11) و آيه 22 سوره انفال(12) تنگ نظرى, خيانت, خشم و كينه, شيطان صفتى, خود را قيم مردم دانستن, و بالاخره بى شعورى از خصلت هاى ناپسند دشمنان اسلام محسوب شده است.
قرآن در جاى ديگر خطر دشمن را چنين بيان مى كند:
((اگر (دشمنان) برشما دست يابند همچنان با شما دشمن اند و دستان شان (به زور) و زبان هايشان (به تبليغات) به بدى به سوى شماباز است و دوست دارند كافر شويد و از ارزش هاى خويش دست برداريد.))(13)
دشمن شناسى در روايات
همچنين درباره لزوم شناخت دشمن احاديث فراوانى از پيامبر اكرم(ص) و ائمه معصومين(عليهم السلام) وجود دارد كه به پاره اى از آن ها اشاره مى كنيم:
پيامبر(ص) درباره ضرورت شناخت دشمن مى فرمايد:
((إلا و ان إعقل الناس عبد عرف ربه فإطاعه و عرف عدوه فعصاه))
آگاه باشيد, عاقل ترين مردم كسى است كه خدايش را بشناسد و از او پيروى كند, و دشمن را نيز بشناسد و آنگاه نافرمانيش نمايد.(14)
در حديثى ديگر پيامبر(ص) مى فرمايد:
((مردم اگر به ده چيز شناخت پيدا كنند, سعادت دنيا و آخرتشان تإمين است, كه يكى از آن امور شناخت ابليس و ياورانش مى باشد.))(15)
دشمن شناسى در نهج البلاغه
حضرت على(ع) در نهج البلاغه شناخت دشمن را رمز بينش معرفى مى كند و مى فرمايد:
واعلموا انكم لن تعرفوا الرشد, حتى تعرفوا الذى تركه ولن تإخذوا بميثاق الكتاب حتى تعرفوا الذى نقضه و لن تمسكوا به حتى تعرفوا الذى نبذه…;
((و بدانيد كه رشد نمى يابيد مگر كه ترك كنندگان آن را بشناسيد و هرگز به كتاب خدا چنگ نمى زنيد, مگر كه فرو فكننده آن را چنانكه بايد, شناخته باشيد.))(16)
على(ع) ماهيت دشمنان اسلام را چنين معرفى مى كند:
((به بالا دست خود نافرمان, به زير دست ستم كننده, و با ستمكار هم دست اند. ))(17)
آن حضرت درباره مكر و حيله دشمن مى فرمايد:
((كن للعدو المكاتم إشد حذرا منك للعدو المبارز))
((از دشمن پنهان بيشتر از دشمن آشكار(18) برحذر باش))
نيز در جاى ديگر به عدم غفلت از دشمن و پرهيز از كوچك شمردن آن سفارش كرده و مى فرمايد:
((لاتستصغرن عدوا و ان ضعف))
((هرگز دشمنى را كوچك مشمار, هر چند ضعيف باشد)).(19)
همچنين مى فرمايد:
((آفه القوى استضعاف الخصم))
((آفت قدرتمند ضعيف شمردن دشمن است.))(20)
حضرت امام جواد(ع) نيز يكى از اركان مهم دفاع را شناخت دقيق دشمن مى داند و مى فرمايد:
((من لم يعرف الموارد اعتيه المصادر))
((كسى كه نقشه ها و مواضع كليدى دشمن را نشناسد, در رسيدن به هدف عاجز است)). (21)
از اين احاديث و رهنمودها در مى يابيم, كه يكى از اساسى ترين عوامل پيروزى, شناخت دشمن است. بررسى انقلاب هاى توحيدى نشان مى دهد كه رهبران اين انقلاب ها براى ايجاد انقلاب در جامعه ابتدا چهره دشمنان را شناسايى و سپس مبارزات علنى خود را شروع كردند.
معرفى دشمن يكى از اهداف اساسى معصومين(عليهم السلام)
پس از رحلت پيامبر(ص), اسلام واقعى از مسير اوليه اش منحرف و خلافت از خاندان پيامبر اسلام(ص) گرفته شد, از اين رو, از همان ابتدا, امامان شيعه تلاش خود را صرف شناسايى چهره دشمنان اسلام كردند. حضرت على, امام حسن, امام حسين و ديگر ائمه(عليهم السلام) تلاش هاى زيادى در جهت معرفى دشمن به جامعه مسلمين انجام دادند و مهمترين رمز پيروزى آن ها, بويژه پيروزى نهضت حسينى در اين بود كه دشمن را به مردم معرفى كرده بودند. بى ترديد, مهمترين عامل در پيروزى انقلاب اسلامى ما نيز تإكيد حضرت امام(ره) برشناخت و معرفى دشمنان بوده است و در سايه اين شناخت انقلاب اسلامى به ثمر رسيد.