این سوال همیشه و همواره در طول تاریخ برای بسیاری از شیعیان مطرح بوده و هست که چرا مسلمانان و اصحاب پیامبر صل الله علیه وآله نسبت به شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و به آتش کشیده شدن خانه آن حضرت واکنشی نشان ندادند؟ چرا پس از شهادت دختر پیامبر صل الله علیه وآله اسلام نیز اتفاق خاصی در مدینه و در بین جامعه اسلامی نیفتاد؟

در همین راستا گفتگویی داشته ایم با حجت الاسلام مهدی رضا زاده، محقق و پژوهشگر دینی و از کارشناسان مرکز پاسخگویی به سوالات دینی سازمان تبلیغات اسلامی که شرح این گفتگو را در ادامه می خوانید؟

چرا مسلمانان و اصحاب پیامبر صل الله علیه وآله نسبت به شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها و به آتش کشیده شدن خانه آن حضرت واکنشی نشان ندادند؟

برای پاسخ به این سوال ها باید با بافت سیاسی و نظام قبیله‌ای شبه جزیره عربستان آشنا بود. اساسا در نظام‌های قبیله‌ای تصمیم‌گیری‌های کلان با روسای قبایل است و اهل هر قبیله تقریبا مطیع محض روسای قبایل خود بوده و روسای قبایل نیز نوعا نخبگان و خواص جامعه هستند.

لذا در بعضی منابع شیعی ملاحظه می‌کنیم که توطئه غصب خلافت و خارج‌کردن آن از مدار اصلی که پیامبر صل الله علیه وآله در روز غدیر و در مناسبت‌های مختلف پایه‌های آن را مستحکم فرموده بودند از قبل طراحی شده بود و توطئه‌گران به دنبال همراه‌کردن خواص جامعه یعنی رؤسای قبایل با خود بودند.

به عبارت دیگر می خواهید بگویید که خواص جامعه آن روز، مسبب همه این حوادث بودند؟
همان‌طور که مقام معظم رهبری حفظه الله تعالی فرموده‌اند « هرگاه خواص دچار انحراف و لغزش شوند طبعا عوام هم به دنبال آنها حرکت خواهند کرد» لذا رابطه بین خواص و اهل مدینه و جامعه مسلمانان یک رابطه زنجیره‌وار است و تأثیر مستقیم خواص و نخبگان بر اهل مدینه و به تبع آن بر کل جامعه اسلامی غیرقابل انکار است .
خواص جامعه به نوعی بعد از رحلت پیامبر صل الله علیه وآله مورد آزمون سختی قرار گرفتند و به غیر از موارد انگشت‌شماری مابقی در این آزمون الهی مردود شدند و نشان دادند روح ایمان که قبول ولایت حضرت علی علیه السلام است در جان‌شان رسوخ نکرده است.

بیشتر توضیح می دهید! منظور از این آزمون سخت، چیست؟ جانشینی پیامبرصل الله علیه وآله ؟
شیخ مفید در کتاب «اختصاص » از «عمر و بن ثابت» نقل می‌کند که امام صادق علیه السلام فرمودند: «ان النبی صل الله علیه وآله لما قبض اوکد الناس علی اعقابهم کفارا الا ثلاثا سلمان و المقداد و ابوذر ؟ انه لما قبض رسول الله صل الله علیه وآله جاء اربعون و جاء الی علی بن ابی‌طالب علیه السلام فقالوا لاوالله ؟ احدا طاعه بعدک ابدا قال و لیم قالوا انا سمعنامن رسول الله فیلک یوم غدیر قال و تفعلون قالوا نعم قال فاتونی غدا ؟ قال فما اتاه الا هولاء الثلاثه.

هنگامی که پیامبر صل الله علیه وآله رحلت فرمودند همه مردم بازگشت به کفر کردند مگر سه نفر سلمان، مقداد و ابوذر غفاری و این زمانی بود که پیامبر صل الله علیه وآله دار فانی را وداع گفتند چهل نفر نزد حضرت علی ابن ابیطالب علیه السلام آمدند و عرضه داشتند، ابدا غیر شما را اطاعت نخواهیم کرد امیرالمومنین علیه السلام به محض شنیدن این حرف فرمودند چرا؟ عرضه داشتند ما در روز غدیر از پیامبر (ص) شنیدیم که فقط باید از شما اطاعت کنیم و حضرت فرمودند آیا شما هم این‌گونه خواهید کرد؟ گفتند بله حضرت فرمودند پس حالا که چنین است فردا صبح با سر تراشیده همین جا باشید اما از میان آن 40 نفر که از حاضران در واقعه غدیر خم هم بودند و البته از میان همه مهاجران و انصار، فقط سلمان و مقداد و ابوذر با سر تراشیده و آماده جهاد بر سر قرار آمدند و البته حضرت زهرا سلام الله علیها در این آزمون گوی سبقت را از همه مردان روزگار ربودند. آنچنان که در دفاع از مقام ولایت و امامت و در راه حمایت از امام زمان‌شان اول مظلوم عالم بودند و جان مبارک‌شان را در طبق اخلاص نهادند.

پس می‌توان تصور کرد همان‌طور که حضرت علی علیه السلام مظلوم و تنها می‌مانند شهادت حضرت زهرا سلام الله علیها نیز در آن زمان حساسیت چندانی را در میان اصحاب و اهل مدینه برنمی‌انگیزد هرچند بعدها در طول تاریخ این حرکت حضرت زهرا سلام الله علیها تأثیر خودر ا بر جای می‌گذارد.

آیا کجروی و انحراف خواص تنها دلیل این واقعه بود؟ آیا مردم مدینه و اقشار عامه جامعه نیز کاملا تحت تاثیر خواص قرار گرفتند؟
در رابطه با این موضوع چند مطلب لازم به ذکر است. نخست: این که هنوز بعضی از قریشیان تازه مسلمان چنان گمان می‌کردند که پیامبر صل الله علیه وآله در راستای رقابت قبیله‌ای مسئله نبوت را مطرح کرده است. این گروه با توجه به اقبال عمومی مردم به آن حضرت جرأت مخالفت نداشتند ولی با تعیین جانشین بخصوص از تیره بنی‌هاشم لب به اعتراض گشودند و با بهره‌گیری از پشتوانه فرهنگ قبیله‌ای مردم اعتراض خویش را روشن‌تر بیان کردند.

دوم: در زمان جاهلیت تنها اشرافی به مجلس مشورتی قریش (دارالندوه) راه می‌یافتند که به 40 سالگی رسیده باشند، بر این اساس پذیرش جانشین رسول خدا صل الله علیه وآله به ویژه اگر آن فرد داماد پیامبر بود و کمتر از 40 سال داشت بسیار دشوارتر بود.

سوم: حضرت علی علیه السلام نزد قریشیان به سبب دلاوری‌هایش در جنگ‌هایی مانند بدر و احد و به خاک و خون کشیدن بزرگان قریش در بین سران قریش چهره منفی داشت. این پدیده سبب شد به تبلیغات گسترده بر علیه ایشان روی آورده و چهره حضرت را نزد همه اعراب طور دیگری جلوه دهند.

بنابراین سران قبایل و مردم با علی علیه السلام مشکل داشتند، اما چرا در برابر شهادت دختر پیامبر(ص) سکوت کردند؟
در سوره مائده آیه 67 بازتابی از این وجوه نمایان است « یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک و ان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس» ای پیامبر آنچه از طرف پروردگارت بر تو نازل شده است را کاملا به مردم برسان و اگر نرسانی رسالت را انجام نداده‌ای، خداوند تو را از خطرات احتمالی مردم نگاه می‌دارد.

ملاحظه می‌فرمایید که با توجه به واقعیت خارجی و ایمن‌نماندن پیامبر صل الله علیه وآله از شر زبان مردم و نیز با توجه به اینکه سرانجام مسئله جانشین امام علی علیه السلام به سامان نرسید، بعید نمی‌نماید که مراد از واژه «یعصمک» نگهداری پیامبر از هجوم فیزیکی و یکباره مردم باشد، بنابراین وقتی فضای سیاسی مدینه و اوضاع تازه مسلمانان و سران قبایل این‌گونه باشد، سکوت جامعه اسلامی در مقابل شهادت مظلومانه حضرت زهرا سلام الله چندان تعجب‌آور نیست .