ریحانه الرسول

برانگیخته شدن و رستاخیز، از لحظات بسیار سخت و وحشتناک آینده ی بشر است، زمانی که معصومان (علیهم السّلام) همواره بدان می اندیشند و گاه از خوف آن بیهوش می شدند. حضرت فاطمه (علیها السّلام) نیز چنین بود و بیشتر به آن زمان می اندیشید.فکر زنده شدن، عریان بودن انسان ها در قیامت، عرضه شدن به محضر عدل الهی و … او را در اندوه فرو می برد.

امیرمؤمنان، علی (علیه السّلام) می فرمایند:

«روزی پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) بر فاطمه (علیها السّلام) وارد شد و او را اندوهناک یافت.

فرمود: «دخترم! چرا اندوهگینی؟»

فاطمه (علیها السّلام) پاسخ داد: «پدر جان! یاد قیامت و برهنه محشور شدن مردم در آن روز، رنجم می دهد.»

پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: «آری دخترم! آن روز، روز بزرگی است؛ امّا جبرئیل از سوی خداوند برایم خبر آورد، من اوّلین کسی هستم که برانگیخته می شوم. سپس ابراهیم و آنگاه همسرت، علیّ بن ابی طالب. پس از آن، خداوند جبرئیل را همراه هفتاد هزار فرشته به سوی تو می فرستد. وی هفت گنبد از نور بر فراز آرامگاهت برقرار می سازد.

آنگاه اسرافیل لباس های بهشتی برایت می آورد و تو آنها را می پوشی. فرشته ی دیگری به نام زوقائیل مرکبی از نور برایت می آورد که مهارش از مروارید درخشان و جهازش از طلاست. تو بر آن مرکب سوار می شوی و زوقائیل آن را هدایت می کند. در این حال، هفتاد هزار فرشته با پرچم های تسبیح، پیشاپیش تو راه می روند.

اندکی که رفتی، هفتاد هزار حورالعین، در حالی که شادمانند و دیدارت را به یکدیگر بشارت می دهند، به استقبالت می شتابند. به دست هر یک از حوریان، منقلی از نور است که بوی عود از آن برمی خیزد… آنها در طرف راستت قرار گرفته، همراهت حرکت می کنند.

فاطمه جان! هنگامی که به وسط جمعیّت حاضر در قیامت می رسی، کسی از زیر عرش پروردگار، به گونه ای که تمام مردم صدایش را بشنوند، فریاد می زند: چشم ها را فرو پوشانید و نظرها را پایین افکنید تا صدّیقه ی فاطمه، دخت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و همراهانش عبور کنند. هنگامی که به همان اندازه از آرامگاهت دور شدی، مریم، دختر عمران، همراه هفتاد هزار حورالعین به استقبالت می آید و بر تو سلام می گوید. آنها سمت چپت قرار می گیرند و همراهت حرکت می کنند. آنگاه مادرت خدیجه، اوّلین زنی که به خدا و رسول او ایمان آورد، همراه هفتاد هزار فرشته که پرچم های تکبیر در دست دارند، به استقبالت می آیند. وقتی به جمع انسان ها نزدیک شدی، حوّاء، با هفتاد هزار العین به همراه آسیه نزدت می آیند و با تو رهسپار می شوند.»(1)

جابر بن عبدالله انصاری نیز در حدیثی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) این حضور را چنین توصیف می کند:

«روز قیامت، دخترم، فاطمه بر مرکبی از مرکب های بهشت وارد عرصه ی محشر می شود، مهار آن مرکب از مروارید درخشان، چهارپایش از زمرّد سبز، دنباله اش از مُشک بهشتی و چشمانش از یاقوت سرخ است و بر آن گنبدی از نور قرار دارد که بیرون آن، از درونش و درون آن، از بیرونش نمایان است. فضای داخل آن گنبد، انوار عفوّ الهی و خارج آن، پرتوی رحمت خدایی است. بر فرازش تاجی از نور دیده می شود که هفتاد پایه از درّ و یاقوت دارد که همانند ستارگان درخشان، نور می افشانند.

در هر یک از این دو سمت راست و چپ آن مرکب، هفتاد هزار فرشته به چشم می خورد. جبرئیل مهار آن را در دست دارد و با صدای بلند ندا می کند: نگاه خود، فراسوی خویش گیرید و نظرها پایین افکنید. این فاطمه، دختر محمّد است که عبور می کند. در این هنگام، حتّی پیامبران، انبیا، صدّیقین و شهدا همگی از ادب، دیده فرو می گیرند تا فاطمه (علیها السّلام) عبور می کند و در مقابل عرش پروردگارش قرار می گیرد.»(2)


1- منبری از نور برای حضرت فاطمه (علیها السّلام)

در ادامه ی گفت و گوی پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) با دختر گرامی اش درباره ی چگونگی حضور وی در عرصه ی قیامت، چنین می خوانیم:

«سپس منبری از نور برایت برقرار می سازند که هفت پله دارد و بین هر پله ای تا پله ی دیگر صف هایی از فرشتگان قرار گرفته اند که در دستشان پرچم های نور است. همچنین در طرف چپ و راست منبر، حورالعین صف می کشند.

آنگاه که بر بالای منبر قرار می گیری، جبرئیل می آید و می گوید: «ای فاطمه! آنچه مایلی از خدا بخواه.»(3)

اوّلین درخواست فاطمه (علیها السّلام) در روز قیامت، پس از عبور از برابر خلق، شکایت از ستمگران است.»

جابربن عبدالله انصاری از پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین نقل می کند:

«هنگامی که فاطمه در مقابل عرش پروردگار قرار می گیرد، خود را از مرکب به زیرانداخته، اظهار می دارد: «الهی و سیّدی! میان من و کسی که مرا آزرده و بر من ستم روا داشته، داوری کن. خدایا! بین من و قاتل فرزندم، حکم کن…»(4)

بر اساس روایتی دیگر، پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«دخترم فاطمه، در حالی که پیراهن های خونین در دست دارد، وارد محشر می شود. پایه ای از پایه های عرش را در دست می گیرد و می گوید: «یا عدل! یا جَبّار! اَحکَمَ بَینی وَ بَینَ قاتِلَ وَلَدی؛ ای خدای عادل و غالب! بین من و قاتل فرزندم داوری کن.»

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«فَیحَکَمُ لابِنتی وَ رَبُّ الکَعبَه؛ به خدای کعبه سوگند، به شکایت دخترم رسیدگی می شود و حکم الهی صادر می گردد.»(5)


2- دیدار امام حسن و امام حسین (علیهم السّلام)

دومین خواسته ی حضرت فاطمه (علیها السّلام) در روز قیامت از خداوند چنین است:

«خدایا! حسن و حسین را به من بنمایان.»

در این لحظه، امام حسن و امام حسین (علیهم السّلام) به سوی حضرت فاطمه (علیها السّلام) می روند؛ در حالی که از رگ های بریده ی حسین (علیه السّلام) خون فوران می کند.(6)

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«هنگامی که به فاطمه گفته می شود وارد بهشت شو، می گوید: «هرگز وارد نمی شوم تا بدانم پس از من، با فرزندانم چه کردند؟»

به وی گفته می شود: به وسط قیامت نگاه کن.

پس بدان سمت می نگرد و فرزندش، حسین را می بیند که ایستاده و سر در بدن ندارد. دخت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ناله و فریاد سر می دهد.

فرشتگان نیز (با دیدن این منظره) ناله و فریاد برمی آورند.»(7)


امام صادق (علیه السّلام) می فرمایند:

«حسین بن علی (علیه السّلام) در حالی که سر مقدّسش را در دست دارد، می آید. فاطمه (علیها السّلام) با دیدن این منظره ناله ای جانسوز سر می دهد. در این لحظه، هیچ فرشته ی مقرّب، پیامبر مرسل و بنده ی مؤمنی نیست، مگر آنکه به حال او می گرید.(8)

در این موقعیّت، خداوند به خشم آمده، به آتشی به نام «هبهب» که هزار سال در آن دمیده شده تا سیاه گشته و هیچ آسودگی در آن راه نمی یابد و هیچ اندوهی از آن جا بیرون نمی رود، دستور می دهد: کشندگان حسین بن علی را برگیر و جمع کن… آتش به فرمان پروردگار عمل کرده، همه ی آنها را بر می چیند…»(9)


3- شفاعت برای دوستان اهل بیت (علیهم السّلام)

سومین درخواست حضرت فاطمه (علیها السّلام) در روز قیامت از پروردگار، شفاعت از دوستان و پیروان اهل بیت (علیهم السّلام) است که مورد قبول حق قرار می گیرد و دوستان و پیروانش را مورد شفاعت قرار می دهد.

امام باقر (علیه السّلام) می فرماید:

«هنگامی که فاطمه به در بهشت می رسد، به پشت سرش می نگرد.

ندا می رسد: ای دختر حبیب! اینک که دستور داده ام به بشهت بروی، نگران چه هستی؟

فاطمه (علیها السّلام) جواب می دهد: «ای پروردگار! دوست دارم در چنین روزی با پذیرش شفاعتم، مقام و منزلتم معلوم شود.»

ندا می رسد: ای دختر حبیبم! برگرد و به مردم بنگر و هر که در قلبش دوستی تو یا یکی از فرزندانت نهفته است، داخل بهشت گردان.»(10)

ایشان در روایتی دیگر می فرمایند:

«در روز قیامت بر پیشانی هر فردی، مؤمن یا کافر نوشته شده است. پس به یکی از محبّان اهل بیت (علیهم السّلام) که گناهانش زیاد است، دستور داده می شود به جهنّم برده شود. در آن هنگام، فاطمه (علیها السّلام) میان دو چشمش را می خواند که نوشته شده است: دوستدار اهل بیت (علیهم السّلام). پس به خدا عرضه می دارد: «الهی و سیّدی! تو مرا فاطمه نامیدی و دوستان و فرزندانم را به وسیله ی من از آتش دور ساختی و وعده ی تو حق است و هرگز وعده ات را زیرپا نمی نهی.»

ندا می رسد: فاطمه! راست گفتی. من تو را فاطمه نامیدم و به وسیله ی تو، دوستان و پیروانت و دوستان فرزندانت و پیروانشان را از آتش دور گردانیدم. وعده ی من حق است و هرگز تخلّف نمی کنم.

اینکه می بینی دستور دادم بنده ام را به دوزخ برند، بدین جهت بود که درباره اش شفاعت کنی و شفاعتت را بپذیرم تا فرشتگان، پیامبران، رسولان و همه ی مردم از منزلت و مقامت آگاهی یابند.

حال بنگر. دست هر که بر پیشانی اش مؤمن نوشته شده، بگیر و بهشت ببر.(11)


4- شفاعت دوستان حضرت فاطمه (علیها السّلام) از دیگران

عظمت و مقام حضرت فاطمه (علیها السّلام) در روز قیامت، چنان است که خداوند به خاطر ایشان به دوستان آن حضرت نیز، مقام شفاعت می دهد.

امام باقر (علیه السّلام) به جابر فرمودند:

«جابر! به خدا سوگند، فاطمه (علیها السّلام) با شفاعت خود در آن روز، شیعیان و دوستانش را از میان اهل محشر جدا می سازد؛ چنان که کبوتر، دانه ی خوب را از دانه ی بد جدا می کند.

عظمت و مقام حضرت فاطمه (علیه السّلام) در روز قیامت چنان است که خداوند به خاطر فاطمه، به دوستان آن حضرت نیز، مقام شفاعت می دهد. هنگامی که شیعیان فاطمه (علیها السّلام) همراه وی به در بهشت می رسند، خداوند در دلشان می افکند که به پشت سر بنگرند. وقتی چنین کنند، ندا می رسد: دوستان من! اکنون که شفاعت فاطمه را در حقّ شما پذیرفتم، نگران چه هستید؟

آنان عرضه می دارند: پروردگارا! ما نیز دوست داریم در چنین روزی مقام و منزلت ما برای دیگران آشکار شود.

ندا می رسد: دوستانم! برگردید و هر که به خاطر دوستی فاطمه شما را دوست داشت و نیز هر که به خاطر محبّت فاطمه به شما غذا، لباس یا آب داده یا غیبتی را از شما دور گردانیده، همراه خود وارد بهشت کنید.»(12)


5- به سوی بهشت

حضرت فاطمه (علیها السّلام) پس از شفاعت دوستان خود و فرزندانش و رسیدگی به شکایتش در دادگاه عدل الهی به فرمان خدا، با جلال و شکوه خاصّی وارد بهشت می شود.

پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) می فرمایند:

«روز قیامت، دخترم، فاطمه در حالی که لباس هایی اهدایی خداوند را که با آب حیات آمیخته شده، پوشیده، محشور می شود و همه ی مردم از مشاهده ی این کرامت تعجّب می کنند.

آنگاه لباسی از لباس های بهشت بر وی پوشانده می شود. بر هزار حلّه ی بهشتی برای او با خطّ سبز چنین نوشته شده است: دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) را به بهترین شکل ممکن، کامل ترین هیبت، تمام ترین کرامت و بیشترین بهره وارد بهشت سازید. پس، فاطمه (علیها السّلام) را به فرمان پروردگار در کمال عظمت و شکوه، در حالی که پیرامونش هفتاد هزار کنیز قرار گرفته، به بهشت می برند.»(13)


6- استقبال حوریان بهشتی

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

«هنگامی که به بهشت می رسی، دوازده هزار حوریه که تاکنون به ملاقات کسی نرفته و نخواهند رفت؛ در حالی که مشعل های نورانی به دست دارند و بر شترانی از نور که جهازهایشان از طلای زرد و یاقوت سرخ و مهارهایشان از لؤلؤ و مروارید درخشان است، سوارند، به استقبالت می شتابند.

پس وقتی داخل بهشت شدی، بهشتیان به یکدیگر ورودت را بشارت خواهند داد و برای شیعیانت سفره هایی از گوهر (14)که بر پایه هایی از نور برقرار ساخته اند، آماده می سازند و در حالی که هنوز سایر مردم گرفتار حسابرسی اند، آنان از غذاهای بهشتی می خورند.(15)


7- اوّلین سخن حضرت فاطمه (علیها السّلام) در بهشت

سلمان فارسی از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) چنین روایت کرده است:

«هنگامی که فاطمه داخل بهشت می شود و آنچه خداوند برایش مهیّا کرده، می بیند، این آیه را تلاوت می کند:

«اَلحَمدُللهِ الَّذِی أذهَبَ عَنَّا الحَزَنَ إِنَّ رَبَّنَا لَغَفُورٌ شَکُورٌ* الَّذِی أحَلَّنَا دَارَ المُقَامَةِ مِن فَضلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیها نَصَبٌ وَ لَا یَمسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ؛ (16)

ستایش و سپاس ویژه ی خدایی است که اندوهمان را زدود. همانا پروردگار ما آمرزنده و پاداش دهنده است. پروردگاری که در سایه ی بخشش خود، ما را به بهشت و اقامتگاه همیشگی مان فرود آورد. ما در آنجا با رنج و ملالی رو به رو نمی شویم.»


8- زیارت انبیا از حضرت فاطمه ی زهرا (علیها السّلام) در بهشت

آنگاه که همه ی انبیا و اولیای خدا وارد بهشت شدند، آهنگ دیدار دختر پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) می کنند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت فاطمه (علیها السّلام) فرمودند:

«هرگاه اولیای خدا در بهشت مستقر گردیدند، از آدم گرفته تا سایر انبیا همه به دیدارت می شتابند.»(17)


9- عنایات خداوند به حضرت فاطمه (علیها السّلام) در بهشت

پروردگار منّان به حضرت فاطمه ی زهرا (علیها السّلام) در بهشت عنایاتی ویژه خواهد داشت. بخشی از آن عنایات چنین است:

9-1- خانه های بهشتی

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«هنگامی که مرا به معراج بردند و داخل بهشت شدم، به قصر فاطمه رسیدم. درون آن هفتاد قصر بود که تمام در و دیوار و طاق هایش از دانه های مروارید سرخ ساخته و همه ی آنها به یک شکل زینت داده شده بود.»(18)


9-2- همنشینی با پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم)

پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به حضرت علی (علیه السّلام) فرمودند:

«یا علی! تو و دخترم، فاطمه در بهشت در قصر من، همنشین من هستید.»(19)

سپس این آیه را تلاوت فرمود:

«برادران بر تخت های بهشتی رو به روی هم می نشینند.»(20)


9-3- درجة الوسیله

رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«فِی الجَنَّة دَرَجَةُ تُدعَی الوَسیَلةُ فَاِذا سَاَلتُم اللهَ فَاساَلُوا ِلیَ الوَسیِلَةَ قَالُوا یَا رَسُولَ اللهِ مَن یَسکُن مَعَک فِیها؟ قَالَ عَلیً و فاطمةٌ و الحَسَنُ وَ الحُسَین؛(21)

در بهشت درجه ای به نام «وسیله» است. هرگاه خواستید، هنگام دعا چیزی برایم بخواهید، مقام وسیله را از خداوند خواستار شوید. گفتند: یا رسول الله! چه کسانی در این درجه(مخصوص) با شما همنشین خواهند بود؟ فرمود: علی، فاطمه، حسن و حسین.»

علّامه امینی در ذکر منقبت بیست و ششم حضرت فاطمه (علیها السّلام) می نویسد:

از مناقب حضرت زهرا (علیها السّلام) همراه بودن او با پدر، همسر و فرزندانش در درجه ی وسیله است. آنجا پایتخت عظمت حضرت حق، تبارک و تعالی است و جز پنج تن (علیهم السّلام) هیچ یک از انبیاء اولیاء، مرسلین، صالحان، فرشتگان مقرّب، کسی بدان راه نمی یابد.(22)

9-4- سکونت در حظیرة القدس

سیوطی در «مسند» می نویسد:

«إِنَّ فاطِمَةَ وَ علیاً و الحسنَ و الحسینَ فِی حَظِیرَةِ القُدسِ فِی قُبَّةٍ بَیضَاء سَقفُها عَرشَ الرَّحمنِ؛(23)

فاطمه، علی، حسن و حسین در جایگاهی بهشتی به نام «حظیرة القدس» در زیر گنبدی سفید به سر می برند که سقف آن عرش پروردگار است.»

پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:

«در قیامت، جایگاه من، علی، فاطمه، حسن و حسین سرایی زیر عرش پروردگار است.»(24)

نویسنده ی «خصایص فاطمه»، ضمن بیانی مفصّل درباره ی حظیرة القدس، می نویسد:

والاترین جایگاه ها در بهشت، حظیرة القدس است.(25)


9-5- بخشیدن چشمه ی تسنیم به حضرت فاطمه (علیها السّلام)

طبری از همام بن ابی علی چنین نقل می کند:

به کعب الاحبار گفتم: نظرت درباره ی شیعیان علیّ بن ابی طالب (علیه السّلام) چیست؟

گفت: ای همام! من اوصافشان را در کتاب خدا می یابم. اینان پیروان خدا، پیامبرش و یاران دین او و پیروان ولیّ اش شمرده می شوند.

اینان بندگان ویژه ی خدا و برگزیدگان اویند. خدا آنها را برای دینش برگزید و برای بهشت خویش آفرید.

جایگاهشان در فردوس اعلای بهشت است. در خیمه ای که اتاق هایی از مروارید درخشان دارد، زندگی می کنند. آنان از مقرّبین ابرارند و سرانجام از جام «رحیق مختوم» می نوشند.

رحیق مختوم چشمه ای است که به آن «تسنیم» گفته می شود و هیچ کس جز آنها از آن چشمه استفاده نخواهد کرد. تسنیم، چشمه ای است که خداوند آن را به فاطمه (علیها السّلام)، دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) و همسر علیّ بن ابی طالب (علیه السّلام) بخشید و از پای ستون خیمه ی فاطمه جاری می شود. آب آن چشمه چنان گواراست که به سردی کافور و طعم زنجبیل و عطر مُشک شباهت دارد… .(26)

خدایا ما را از شفاعت آن دُرّ گرانبها بی نصیب مگذار.

—————————————————–


پی‌نوشت‌ها:

1. بحارالأنوار، ج43، ص 225.

2. فاطمة الزّهرا، ص 74؛ امالی صدوق، ص 16.

3. بحارالأنوار، ج43، ص 225.

4. امالی صدوق، ص 16.

5. مناقب علیّ بن ابی طالب(ع)، ص 63.

6. بحارالأنوار، ج43، ص 220.

7. همان، ص 221.

8. همان.

9. همان، ص 222.

10. تفسیر فرات کوفی، ص 114.

11. بحارالأنوار، ج43، ص 15.

12. تفسیر فرات کوهی، ص 114.

13. ذخائر العقبی، ص 48.

14. کنایه از غذاهای بسیار خوب است.

15. بحارالأنوار، ج43، ص 277.

16. القطره، ص 192؛ سوره ی فاطر(35)، آیات 34-35.

17. بحارالأنوار، ج43، ص 227.

18. همان، ص 76.

19. فاطمة الزّهراء، ص 99.

20. سوره ی الانسان(76)، آیه 13.

21. فاطمة الزّهراء، ص 99.

22. همان، ص 113.

23. مسند فاطمة، ص 45؛ کفایة الطّالب، ص 311.

24. فاطمة الزّهراء، ص 100.

25. خصایص فاطمة، ص 341.

26. بشارة المصطفی، ص 50.
به نقل از سایت صالحین

زنان ومردانى که در دنیا همسر یکدیگرند،اگر هر دو با ایمان باشند در آنجا نیز به هم ملحق میشوند و دربهترین شرایط زندگى میکنند وحتى بیان شده که مقام این زنان برتر از حوریان بهشت است.
در روایات آمده که اگر همسر زن،اهل بهشت بود، او را اختیار میکند والا یک مرد ازمیان مردان بهشتى برمیگزیند.

مقدمه

قَالَ النَّبِیُّ ص النَّاسُ نِیَامٌ فَإِذَا مَاتُوا انْتَبَهُوا: مردم در خوابند هنگامی که مردند بیدار می شوند (بحار الأنوار ،ج‏50 ،134. مجموعه ورام ،ج 1 ،ص 145) .

عالم قبر آخرین منزل دنیا و اولین منزل آخرت است که هرگز از آن به سمت دنیا بازگشتی نیست. با آغاز مرگ و ورود به قبر ،کار دینداری و تکالیف الهی به پایان می رسد، شک و تردید برطرف می شود و ایمان به حقایق آخرت کامل می شود اما این ایمان دیگر هیچ سودی نخواهد داشت. ایمان زمانی ارزشمند است که ایمان به غیب باشد وقتی همه چیز آشکار شد و انسان بدون اختیار، تسلیم قدرت الهی شد، ایمان دیگر ارزشی ندارد. دیگر چیزی به اعمال صالح اضافه نمی شود؛ مگر آنکه خود، باقیات صالحات بجا گذاشته باشد یا اینکه بازماندگان چیزی برایش بفرستند. گناهی نیز از گناهانش کم نمی شود؛ مگر آنکه اثر اعمال صالح خودش در دنیا هنوز باقی باشد و بتواند کفاره گناهی را تحمل کند یا آنکه کسی برایش استغفار و طلب بخشش نماید. بنابراین عالم قبر همواره با عذاب حسرت عجین است. حسرت باور نکردن و ایمان نیاوردن. حسرت فرصت های از دست رفته . حسرت اعمال به ریا آلوده شده و … .

شب اول قبر

اللَّهُمَّ إِنِّی أَعُوذُ بِكَ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ وَ مِنْ ضِیقِ الْقَبْرِ وَ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْر. (مكارم الأخلاق،قسمتی از دعای هر صبح وشام از امام صادق ص 279) خداوندا از عذاب قبر و تنگى و فشار قبر بتو پناه میبرم .

به محض ورود میت به قبر ، شب اول قبر آغاز می شود .که ممکن است تحمل همان سختی های اولیه ، جهت آشنایی با جهان آخرت ، پذیرفتن حقایق هولناکی چون حساب و کتاب ،نکیر و منکر ،برزخ و قیامت و… باشد.لذا سخت ترین شبی است که میت تجربه می کند و گریزی از آن نیست اما چون به شدت متاثر از اعمال و نیات افراد است ،می توان کیفیت آن را به دست خود تغییر داد و از وحشت و فشار آن کاست و بزرگانی چون ائمه معصومین را به فریادرسی طلبید. لذا هر چند شب اول قبر حتی برای مومن هم سخت است اما با وجود فرشته های الهی و اعمال نیک خود مومن و حضرات معصومین ، می تواند برای مومن بسیار آسانتر و بلکه غیر قابل مقایسه با شب اول قبر کافر و فاسق باشد.

نکیر و منکر

سوالات نکیر و منکر از مهمترین حوادث شب اول قبرند. بنابر روایاتی که در حد تواترند ، این دو فرشته( که هیبت زیادی داشته و موجب رعب میت می شوند) ماموران خداوند برای بررسی اعتقادات شخص تازه ‌در گذشته هستند. در برخی روایات از این دو فرشته به «دو نگهبان قبر» تعبیر شده است. نکیر و منکر در شب اول قبر وارد می شوند. یکی در جانب راست و دیگری در جانب چپ متوفی قرار می گیرد و شروع به پرسیدن سوالاتی از او می کنند.

این سوالات راجع به اعتقادات مهم، همچون خدایت کیست. پیامبر و امامت کیست. و جوانیت را در چه راهی صرف کردی می باشد. قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَ آلِهِ: «إِنَّ الْعَبْدَ إِذَا دَخَلَ حُفْرَتَهُ یَأْتِیهِ مَلَكَانِ:اَحَدُهُمَا مُنْكَرٌ وَ الْآخَرُ نَكِیرٌ، فَأَوَّلُ مَا یَسْأَلَانِهِ عَنْ رَبِّهِ وَ عَنْ نَبِیِّهِ وَ عَنْ وَلِیِّهِ، فَإِنْ أَجَابَ نَجَا، وَ إِنْ تَحَیَّرَ عَذَّبَاه»،(كشف المحجة لثمرة المهجة، ص: 273) رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله و سلّم فرموده است: همانا بنده هنگامى كه داخل قبر خود شود دو ملك نزد او حاضر شوند (یكى منكر و دیگرى نكیر است) و اول چیزى كه از وى سؤال كنند (از پروردگار، و پیغمبر، و امام او سؤال نمایند) پس اگر جواب دهد نجات یافته است، و اگر متحیر بماند و جواب نگوید عذابش نمایند.
پیغمبر- صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- سؤال كردند، فرمود: نماز از واجبات دین است …شفیع نزد ملك الموت، و مونس قبر و فرش زیر پهلو است. جواب نكیر و منكر است

از امام صادق(علیه السلام) نقل است که: چون در قبر خود داخل شود دو فرشته قبر (نكیر و منكر) نزد او آیند در حالى كه موهاى خود را به زمین می كشند و با پاهاى خود زمین را می شكافند، صداى ایشان مانند صداى سخت رعد و چشمهایشان مانند برق خیره‏كننده چشم است و به او می گویند: كیست پروردگار تو و چیست دین تو و كیست پیغمبر تو؟ می گوید: خدا پروردگار من و اسلام دین من و محمد (ص) پیغمبر من است، پس به او می گویند خداوند تو را در آنچه كه دوست می دارى و به آن راضى و خشنودى ،ثابت و استوار گرداند. (طرائف الحكم یا اندرزهاى ممتازترجمه‏ج‏2،152 )
فرشته
نیز در خبرست آن شب كه مرده را در گور نهاده باشند منكر و نكیر علیهما السّلام مى‏آیند بر روى سیاه و چشمهاى أزرق ، و به دندان پیشین زمین می درند، و همچون رعد می غرّند، و از هر دو چشمانشان آتش می جهد، اگر مرده مؤمن و طاعتكار بود عقل و هوشش بجاى بماند و به جواب و حجّت ، ایشان را دفع كند و قبر وى باغی گردد از باغ‏هاى بهشت، و اگر کافر و فاسق باشد در ماند و قبرش گودالى گردد از گودالهای‏هاى دوزخ. (شهاب الأخبار با ترجمه،متن،80 ،الباب الاول)‏

تعابیری همچون « شرّ نکیر و منکر » یا « هول نکیر و منکر » که در روایات آمده است، به دلیل ترس و اضطرابی است که با دیدن این دو فرشته، به سراغ میت می‌آید؛ از این رو خواندن سوره ملک، برای خلاصی از ترس و وحشت پس از مرگ سفارش شده است؛ در برخی دعاها نیز خلاصی از این مرحله دشوار طلب شده است.

همچنین به نزدیکان میت سفارش شده است که پس از خاکسپاری، میت را تنها نگذارند و با تلقین به او، در پاسخ دادن به سئوالات نکیر و منکر یاری‌اش کنند). اصول کافی،‌ باب المسأله فی القبر 2/ 634 و 3/201 )

البته در برخی روایات نقل است که سوال قبر مخصوص همه نیست بلکه فقط از کسانی که دارای ایمان محض یا کفر محض هستندسوال می شود و حساب و کتاب بقیه موکول به روز قیامت است .

لَا یُسْأَلُ فِی الْقَبْرِ إِلَّا مَنْ مَحَضَ الْإِیمَانَ مَحْضاً أَوْ مَحَضَ الْكُفْرَ مَحْضاً وَ الْآخَرُونَ یُلْهَوْنَ عَنْهُم( الكافی، ج‏3، 235)

در قبر سوال نمی شود مگر از کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص دارند و از افراد دیگر صرف نظر می شود.

این روایت به صورتهای دیگر نیز از ائمه معصومین نقل شده است. ابوبکر حضرمی می گوید از امام صادق(علیه السلام) پرسیدم: من المسئولون فی قبورهم: از چه کسانی در قبرهایشان سوال می شود فرمود: از کسانی که ایمان خالص یا کفر خالص دارند. (فروع کافی ،ج2،ص 237)

به دلیل تناقضی که این روایات با دسته ای دیگر از روایات مربوط به عمومیت سوال نکیر و منکر دارند، بعضی از علما معتقدند که سوالهای خاص(بررسی دقیق اعمال) مربوط به مومن محض و کافر محض است و از دیگران فقط راجع به کلیات سوال می شود و از جزئیات در قبر پرسیده نمی شوند.(عالم برزخ در چند قدمی ما: محمد محمدی اشتهاردی، ص109)

شاید به دلیل همین حساب و کتاب است که برخی روز قیامت بی حساب و معطلی وارد بهشت یا جهنم می شوند اما بقیه باید اعمالشان به دقت مورد محاسبه قرار گیرد.
برای نجات از عذاب نکیر و منکر و آسان شدن پاسخ گویی برخی از اعمال معرفی شده اند اعمالی که بیشتر مورد تاکید قرار گرفته اند عبارتند از :

نماز
(2) ضمرة بن حبیب گوید راجع به نماز از پیغمبر- صلّى اللّه علیه و آله و سلّم- سؤال كردند، فرمود: نماز از واجبات دین است …شفیع نزد ملك الموت، و مونس قبر و فرش زیر پهلو است. جواب نكیر و منكر است.(نصحایح ،369، نماز بیست و نه خاصیت دارد … )


نماز شب
و امام صادق علیه السّلام از پدرانش از پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله و سلم نقل كردند كه: نماز شب باعث خشنودى خدا و دوستى فرشتگان مى‏گردد و… جواب منكر و نكیر و مونس و زائر او در قبر مى‏گردد.

روزه ماه شعبان

هر كس نُه روز از ماه شعبان را روزه بگیرد منكر و نكیر به هنگام سؤال، با وى مهربان و با عطوفت خواهند بود.( ثواب الاعمال وعقاب الاعمال ،شیخ صدوق ،ص82)

دوستی وپیروی از حضرت علی علیه السلام

هر كس على را دوست بدارد خداوند … ترس منكر و نكیر را از او دور مى‏گرداند و قبرش را روشن مى‏سازد و چهره‏اش را نورانى مى‏نماید. (الإیمان و الكفر بحار الانوار،ج‏1،254)

منبع :سایت صالحین