پذیرایی از مهمان از زیباترین آموزه‌های دین ماست، شاخصه و مؤلفه اخلاقی و دینی بسیار مهم و ارزشمندی که آن را به خوبی می‌توان در زندگی و سیره اهل بیت(علیهم اسلام) و از جمله در سیره زندگانی حضرت زهرا(سلام الله علیها) مشاهده نمود.

روزی حضرت علی(علیه السلام) مهمانی را به همراه خود به منزل آورد و از حضرت زهرا(سلام الله علیها) پرسید: «آیا غذایی در منزل داریم كه این مهمان گرسنه را سیر كنیم؟» حضرت زهرا(سلام الله علیها) با كمال بزرگواری فرمود: «مَا عِنْدَنَا إِلَّا قُوتُ الصِّبْیَةِ وَ لَكِنَّا نُوءْثِرُ بِهِ ضَیْفَنَا؛[1] در خانه ما فقط به اندازه خوراك یك دختر بچه هست؛ امّا [امشب] ایثار كرده، [گرسنگی را تحمل می‌كنیم و] این مقدار غذا را به مهمان می‌بخشیم.»

 

 

جایگاه و اهمیت مهمان نوازی در فرهنگ قرآن و روایات

خداوند متعال در آیات متعددی با معرفی مؤلفه‌ها و شاخص‌های الگوهای برتر قرآنی افراد را به آن آموزه‌های اخلاقی و دینی دعوت نموده است از جمله این که خدای متعال یکی از زیباترین رفتارهای اجتماعی انبیاء الهی را مهمان نوازی آنان معرفی نموده است. برای نمونه در فرهنگ قرآن به خوبی می‌توان  مهمان نوازی را در سیره زندگانی حضرت لوط(علیه‌السلام)[2] و حضرت یوسف(علیه‌السلام)[3]  و حضرت ابراهیم (علیه‌السلام)[4] مشاهده نمود.

از طرفی خداوند متعال در سوره نساء آیه 1 مى فرماید: «یا أَیُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثیراً وَ نِساءً وَ اتَّقُوا اللَّهَ الَّذی تَسائَلُونَ بِهِ وَ الْأَرْحامَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلَیْكُمْ رَقیبا؛[نساء/1]اى مردم، از پروردگارتان پروا كنید، آن كه شما را از یك تن- آدم (علیه السلام)- آفرید و جفت او را از [جنس‏] او آفرید و از آن دو، مردان و زنان بسیار بپراكند. و از خدایى كه به نام او از یكدیگر درخواست مى‏‌كنید و از [بریدن با] خویشاوندان پروا داشته باشید، كه خداوند بر شما نگاهبان است»مفسر عظیم الشان مرحوم طبرسى صاحب تفسیر شریف مجمع البیان در ذیل آیه شریفه مى فرماید آیه دلالت مى كند بر وجوب صله ارحام .امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: «صلو ارحامكم وان قطعوكم؛[5] یعنى با خویشاوندانتان پیوند برقرار كنید گرچه آنها از شما قطع رابطه كنند».

 

مهمان خوش قدم

 

در فرهنگ اسلامی مهمان محترم است دارای ارزش و جایگاه خاصی است کسی نباید به خاطر خساست و تنگ نظری از تکریم او دریغ نماید. در روایتی از رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) این چنین نقل شده است:«الرِّزقُ أسرَعُ إلى مَن یُطعِمُ الطَّعامَ مِن السِّكِّینِ فی السَّنامِ؛[6]: كسى كه اطعام مى كند ، روزى به او سریعتر از سرعت فرورفتن كارد در كوهان شتر ، مى‌رسد.»

 

در روایت دیگری از رسول اکرم(صلی الله علیه واله و سلم) این چنین نقل شده است: «كُلُّ بیتٍ لا یَدخُلُ فیهِ الضَّیفُ لا تَدخُلُهُ المَلائكةُ؛[7] به هر خانه اى كه مهمان به آن وارد نشود، فرشتگان وارد نمى‌شوند.»

 

جایگاه مهمان در خانه امام علی(علیه السلام)

 

در کتب روایی نقل شده است امام علی(علیه السلام) آن قدر به مهمان داری و مهمان نوازی اهتمام داشت که هرگاه چند روز مهمان نداشتند احساس ناراحتی می‌کردند.«لَمّا رُئیَ حَزینا فسُئلَ عن عِلَّتِهِ ـ : لِسَبعٍ أتَتْ لَم یَضِفْ إلَینا ضَیفٌ؛[8] آنگاه كه ایشان را غمگین یافتند و علت را جویا شدند ـ فرمود: هفت روز است كه مهمانى بر ما وارد نشده است.»

 

نقل شده است روزى رسول اکرم(صلی الله علیه واله وسلم) فرمود:«هرگاه خداوند خیر و سعادت گروهى را بخواهد هدیه‏اى براى آنها مى‏‌فرستد. پرسیدند: آن هدیه چیست؟ پیامبر (صلی الله علیه واله سلم) فرمود:

 

مهمان است كه روزى‏‌اش را با خود مى‏‌آورد و گناهان خانواده میزبان را مى‏‌برد». [9]

 

آداب مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی

 

در آموزه‌های اسلامی مهمانداری و مهمان نوازی داری آداب و قوانین خاصی است. از این رو شخص مسلمان لازم است در آداب معاشرت و ارتباط اجتماعی با همنوعان  آن را رعایت نماید.

 

1-عدم تکلف وسختگیری

 

از جمله آسیب‌های مهمانداری که سد راه آن شده است سختگیری‌های بی‌مورد است. نوعاً این موضوع حربه شده است که بعضی افراد توفیق مهمان داری را نداشته باشند.

 

سفارش اسلام به خانواده‏ این است كه مهمانی‌ها را ساده و آسان برگزار كنند. در روایتی از رسول خدا (صلی الله علیه واله و سلم)  نقل شده است که ‏فرماید:«نَهى‏ عَنِ التَّكَلُّفِ لِلضَّیْفِ بِما لا یَقْدِرُ عَلَیْهِ الّا بِمَشَقَّةٍ.[10] [آن حضرت‏] از زحمت انداختن خود براى مهمان به امورى كه بر آن توانایى ندارد مگر با مشقت و سختى، نهى كرده است.»

 

آن حضرت دعوت میزبان را با سه شرط پذیرفت و فرمود:

«لا تُدْخِلْ عَلَىَّ شَیْئاً مْن خارِجٍ وَ لا تَدَّخِرْ عَلَىَّ شَیْئاً فِى الْبَیْتِ وَ لا تَجْحَفَ بِالْعِیالِ؛[11]از بیرون چیزى برایم تهیّه مكن و آنچه در خانه دارى از من دریغ مَورز و بر خانواده‏ات سخت مگیر».

 

2- همراهى با مهمان‏

 

ادب اقتضا مى‏‌كند كه میزبان در جمع مهمانان حضور یابد و همراه مهمانها دست به سفره شود و آنان را همراهى كنند تا علاوه بر خوردن غذاهاى لذیذ و مطبوع از نعمت انس و الفت نیز برخوردار شوند. رسول خدا (ص) مى‏‌فرماید:«هر كس دوست دارد كه خدا و رسولش او را دوست بدارند باید همراه مهمانش غذا بخورد».[12]

 

3- استقبال با روی باز و خوی خوش

 

یک مثل قدیمی می گوید: «مهمان از روی باز وارد خانه می‌شود، نه از در باز» این مطلب حاکی از آن  است که اگر میزبان روی خوشی به مهمان نشان ندهد، نه تنها آن پذیری و مهمانی رفتن رضایت بخش نخواهد بود، بلکه موجب بی رغبتی شدن آن نیز می‌شود چرا که انسانها نوعاً به جایی ورود پیدا می‌کنند که موجب فرح و شادی روح آنها شود و از مکانهایی که از آنها استقبالی صورت نمی‌گیرد روی خوش نشان نمی‌دهند.« البَشاشَةُ أحَدُ القَراءَیْنِ؛ امام على علیه السلام:[13] خوشرویى، یكى از [ لوازم ]مهمان نوازى است.»

 

نکته ها و پیامها

 

1-مهمانی دارنی یکی از شاخصه‌های افزایش روزی در فرهنگ اسلامی است، چرا که با ورود مهمان رحمت الهی نیز به میزبان ارزانی داشته می‌شود.

 

2-از جمله آداب مهمان نوازی در فرهنگ اسلامی، ادب و احترام داشتن به مهمان،‌ با روی خوش از او استقبال نمودن‌،‌ و همراهی کردن با مهمان است.

___________________________________________

 

[1] . حسكانی، عبید الله بن عبدالله ،شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ؛ ج‏2 ؛ ص331.

[2]. «وَجاءَ أَهْلُ الْمَدینَةِ یَسْتَبْشِرُونَ قالَ إِنَّ هؤُلاءِ ضَیْفی‏ فَلا تَفْضَحُونِ وَ اتَّقُوا اللَّهَ وَ لا تُخْزُونِ؛[حجر/69-67] و اهل آن شهر شادى‏كنان بیامدند..گفت: اینها مهمانان من‏اند، مرا رسوا مكنید و از خدا بترسید و مرا شرمنده مسازید.»

[3] .«وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهازِهِمْ قالَ ائْتُونی‏ بِأَخٍ لَكُمْ مِنْ أَبیكُمْ أَ لا تَرَوْنَ أَنِّی أُوفِی الْكَیْلَ وَ أَنَا خَیْرُ الْمُنْزِلینَ؛ [یوسف/59] و چون بارهایشان را برایشان آماده ساخت، گفت: برادرى را كه از پدرتان دارید نزد من آرید آیا نمى‏بینید كه من پیمانه را تمام مى‏دهم و بهترین میزبانانم؟»

[4] . «وَلَقَدْ جاءَتْ رُسُلُنا إِبْراهیمَ بِالْبُشْرى‏ قالُوا سَلاماً قالَ سَلامٌ فَما لَبِثَ أَنْ جاءَ بِعِجْلٍ حَنیذٍ؛[هود/69] و هر آینه فرستادگان ما- فرشتگان- ابراهیم را مژده- به داشتن پسر- آورده، سلام گفتند گفت: سلام، و بى‏درنگ گوساله‏اى بریان آورد.»

[5].بحارالانوار ج 74 ص 92.

[6] . المحاسن :ج ٢/ص١٤٧/ح١٣٨٨ .

[7] . جامع الأخبار :ص1058،ح378

[8]. بحار الأنوار: ج1،ص28،ح41

[9]. بحارالانوار، ج 75، ص 460.

[10]. وسائل الشیعة، ج‏24، ص: 280

[11]. عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج‏2، ص: 42

[12]. بحارالانوار، ج 75، ص457.

[13].تصنیف غرر الحكم و درر الكلم؛ ص434،ح9930.

برگرفته از وبلاگ رهپویان قران