ریحانه الرسول

فراز بعدی دعای مکارم الاخلاق:

20. تبديل حسد به مودت و بدگماني به اطمينان
- معني حسد؛
- نحوه پرهيز از حسد؛
- منشأ حسد به امام سجاد (ع):
1- مقامات معنوي؛
2- محبوبيت امام (ع).
- اصلاح بد گماني؛
- مفهوم بد گماني:
گمان بد از حالات رواني و انديشه هاي دروني انسان است. موقعي كه برخي اشخاص با رفتار ناشايست، خود را در شرايط سوء ظن قرار مي دهند، قهراً براي ديگران بدبيني و بدگماني پديد مي آيد.

...

21. دعا براي دوستي

22. تبديل دوستي مدارا كنندگان به محبت واقعي
- كار كردهاي مدارا؛
- طلب معاشرت هاي كريمانه؛
- حلاوت امنيت؛
- خوف از خداوند ويژگي جامعه اسلامي؛
- تأثير رفتار حكومت بر اعمال مردم؛
- دعا و بيان واقعيات:
امام سجاد (ع) در آن اختناق شديد و شرايط طاقت فرسا نمي توانست اوضاع و احوال سياهي روز را با صراحت شرح دهد، لذا با عبارت دعا سخن گفته و از پيشگاه خداوند درخواست حل مشكلات را نموده است. از خدا مي خواهد شرايطي را به وجود آورد كه ضرورت تقيه از ميان برود و دوستانمان در ابراز علاقه به ما آزادي عمل داشته باشند.

23. دست قدرتمند
- تحريف معناي صبر؛
- موارد صبر در اسلام؛
- راههاي مقابله با ظلم:
1- به كار گرفتن نيروهاي دفاعي؛
2- استفاده از دستگاه قضايي و قدرت اجرايي مملكت؛
3- استفاده و استنصار از افكار عمومي.
- زبان گويا؛
- پيروزي بر معاندان؛
- عناد و علل آن:
معاند كسي است كه حق و حقيقت را شناخته ولي آگاهانه آن را نفي مي نمايد و از آن روي مي گرداند. عناد مي تواند از علل متعددي سرچشمه بگيرد، از جمله حب مال و مقام، اظهار قدرت و نيرومندي، برتري جويي و تفوق طلبي، غريزه حب ذات و غيره. امام علي (ع) مي فرمايد: حق از نظر توصيف، ميدان وسيعي براي گفتن و نوشتن دارد. اما در مقام عمل، بسيار سخت و دشوار است.

24. درخواست دفع مكر مكاران
- انواع مكر؛
- مكر مذموم؛
- مكر ممدوح؛
- درخواست قدرت براي دفع ستمگر؛
- نقش اسلام در رهايي انسان ها از بردگي:
خداوند مردم را آزاد آفريده و نبايد انساني، خود را برده و بنده انسان ديگري قرار دهد. امام علي (ع) فرموده است: فرزند عزيز! بنده كسي نباش كه قضاء الهي و اراده باري تعالي در اين است كه تو آزاد باشي. يكي از خدمات بزرگ پيامبر (ص) نجات انسان ها از بردگي بود. در اثر مجاهدات پيامبر (ص) مسلمانان واقعي از تمام بندگي ها و تعهدات اطاعت ها و سلطه هاي ناروا رهايي يافتند و بنده و فرمانبر بي قيد و شرط خدا شدند.

25. تكذيب بدخواهان
- بدگويي ها عليه خوبان؛
- سلامت از شر دشمنان؛
- خوف و رجاء؛
- تفاوت رعب با خوف؛
- خوف و رعب مذموم:
در بعضي از مواقع خوف و رعب ظالمانه و ناروا در قلوب افراد شريف و با ايمان از ناحيه اشرار و زورگويان پديد مي آيد، گاهي بر اثر نگاههاي تند و خشم آلود و گاه با تهديد و ارعاب. اين قبيل اعمال از گناهان كبيره است و عذاب خدا را از پي دارد.

26. طلب توفيق در به كار بستن نصايح خير خواهان
- معناي توفيق؛
- تقابل توفيق و خذلان؛
- اسباب توفيق؛
1) ضبط تجربه؛
2) توقف در مواقع حيرت؛
3) دوست دانا.
- پيروي از هدايت كنندگان:
- هدايت و ابزار آن؛
- نكته مهم: رابطه عقل و توفيق:
از كنار هم قرار گرفتن اين دو جمله دعا شايد بتوان اين نكته را استفاده كرد كه از توفيق الهي كساني منتفع مي شوند كه داراي تقواي فكري و آزادي خرد باشند، آنانكه عقل خود را اسير لجاج و عناد، تعصب و تقليد، هوي پرستي و خودخواهي، و ديگر عوامل اسارت نموده اند، لايق توفيق الهي نيستند و نمي توانند از ارشاد عاقل و خيرخواه آنطور كه بايد استفاده نمايند. بهره گيري از هدايت هاي قرآن شريف نيز به همين شرط امكان پذير است.

27. خيرخواهي حتي نسبت به خائن
- غش و انواع آن؛
- غش هاي غير قابل بخشش:
1- غش در عبادت؛
2- غش نسبت به مقام امامت؛
3- غش مسلمانان نسبت به يكديگر:
مسلمانان از غل و غش نسبت به يكديگر كه مايه پراكندگي است پرهيز نمايند. در حديث است كسي كه شب را به صبح آورد و در دلش غش نسبت به برادر مسلمانش باشد، آن شب را در غضب خداوند صبح خواهد كرد و اگر صبح را شب كند و همچنان در دلش غش باشد، آن روز نيز در سخط خداوند خواهد بود تا وقتي كه به خود آيد، توبه كند و دل را از آن انديشه ناپاك منزه سازد.

28. تلافي به نيكي
- نقش محبت بين مسلمانان در عزت آنان؛
- جدايي هاي روا:
1- افراد دروغگو؛
2- افراد بي باك و متجري به گناه؛
3- افراد احمق.
- علت هجران؛
- علت هجران امام با مؤمنين، تقيه؛
- تخلق به خلقيات پسنديده، راه مقابله با جدايي:
براي نيل به اين هدف مقدس لازم است شخص خويشتن را به پاره اي از صفات حميده و خلقيات پسنديده متخلق نمايد كه حلم يا قدرت خويشتنداري يكي از آن صفات است. و اگر شخصي حلم ندارد به حلم تظاهر كند و با تصنع خود را حليم و بردبار وانمود نمايد تا اين خلق شريف تدريجاً ملكه نفساني او گردد.

29. ديگر دوستي
- انسان و ديگر دوستي؛
- روابط مسلمانان با يكديگر؛
- تجديد رابطه؛
- ارزش صله رحم:
جدايي دو نفر رحم و خويشاوند به مراتب از جدايي دو برادر مسلمان غير رحم مهمتر است و اين جمله امام، ناظر به قطع رحم و صله رحم است. رسول اكرم (ص) فرموده داست: مبغوفترين اعمال نزد باري تعالي شرك به خداوند است، پس از آن قطع رحم است، و پس از آن نهي از خوبي ها و امر به بدي ها است. حتي اگر رحم گناهكار باشد، نمي توان با او قطع رابطه نمود. نه تنها گناه مجوز قطع رحم نيست بلكه به موجب روايت، كفر هم قاطع رحم نمي شود.

30. به نيكي ياد كردن غيبت كننده
- مفهوم غيبت؛
- عظمت و عوارض غيبت؛
- انگيزه هاي غيبت؛
- زدودن غيبت از نامه عمل؛
- راه پيشگيري از غيبت؛
- غيبت هاي مجاز؛
- غيبت از امام (ع):
كسي كه از امام معصوم غيبت مي نمايد يا امام را نمي شناسد يا گرفتار سوء نيت آلودگي ضمير است، و بايد خود را اصلاح كند. اگر غيبت شده نزد غيبت كننده برود و رضايت خاطر خود را به وي اعلام نمايد نه تنها كار صحيحي انجام نشده بلكه ممكن است غيبت كننده در عمل نارواي خود جري تر شود. از اين رو امام براي رضايت دادن نبايد نزد غيبت كننده برود. اگر غيبت كننده به خطاي خود واقف گردد و بداند كه بايد نزد امام سجاد برود و طلب عفو و بخشش نمايد. امام (ع) در همان لحظات اول عذرخواهي، او را مي بخشد. ايشان به فرزند بزرگوارش امام باقر (ع) فرمود: فرزند عزيز اگر مردي از طرف راست تو دشنامت داد و بلافاصله به طرف چپ تو برگشت و عذرخواهي نمود، عذرش را بپذير و از او بگذر.

 فراز بعدی دعای مکارم اخلاق:

12.مكارم و محاسن اخلاقي
- مقصود از معالي اخلاق؛
- تقدم مكارم اخلاقي بر محاسن اخلاقي؛
- تأثير مكارم اخلاق بر زندگي دنيوي؛
- كرامت بجا و نابجا؛
- مصونيت از فخر فروشي:
از جمله صفات بسيار مذموم در آيين اسلام «خود برتر بيني» و مباهات نمودن به مردم است. امام علي (ع) فرمودند: «دو چيز است كه مردم را به مسير هلاكت سوق مي دهد: ترس از فقر و تهيدستي و فخر فروشي به مردم.)

...

yle="color: #ff0000;">تواضع هنگام بزرگي
- تواضع در موضع رفعت؛
- تفاوت هاي عزت باطني و ظاهري؛
- بيماري كبر: پرهيز از كبر در عين عزت نفس؛ راه هاي جلوگيري از كبر:
1- از خداوند بخواهد كه او را پيش نفس خودش كوچك و ذليل نمايد تا به موازات عزت ظاهري، ذلت باطني را در خود احساس كند. و اين دو به موازات يكديگر در وجودش استقرار باشد.
2- از نيروي خرد و عقل، آنطور كه بايد استفاده كند، و با راهنمايي آن خط مشي خود را در ايام عز ظاهري ترسيم نمايد.

14. هدايت صالح
- نياز انسان به هدايت تشريعي؛
- نياز انسان به حكومت؛
- عدم كفايت قوانين بشري؛
- سرچشمه قوانين در اسلام:
قانونگذار در اسلام، خداوندي است كه بشر را آفريده و مي داند كه چه آفريده و مخلوقش داراي چه مزايا و خصوصياتي است و به صلاح و فسادش احاطه و آگاهي كامل دارد. هدف باري تعالي در قانونگذاري هدايت مردم و ارائه راه سعادت آنان است. خداوند مي خواهد با تعاليم خود بشر را انسان سازد و استعدادهاي نهفته اش را از قوه به فعليت بياورد و موجبات تعالي و تكامل او را از جميع جهات فراهم سازد.

15. پايداري در مسير حق
- صراط مستقيم؛
- چرايي طلب هدايت به صراط مستقيم توسط ائمه؛
- ضرورت استقامت علاوه بر شناخت؛
- علل عدم استقامت بر صراط مستقيم:
1- ضعف ايمان؛
2- ظاهر بيني:
كثرت جمعيت در پيمودن راه باطل و قلت افراد در راه حق موجب مي شود كه افراد ظاهربين تحت تأثير قرار گيرند، حق را ترك گويند و از پي اكثريتي بروند كه راه باطل در پيش گرفته و به خطا مي روند.

16. نيت رشيد
- نيت، واسطۀ علم و عمل؛
- معناي نيت رشيد؛
- نمونه هاي از نيت رشيد و غير رشيد:
نيت امام علي (ع) در حمله به آنان كه در صحنه جنگ جمل گرد آمده بودند نيتي بود رشيد و مسبوق به علم و آگاهي، نيتي بود بر وفق حق و حقيقت و خلاصه، نيتي بود كه در درستي آن كمترين شك و ترديدي وجود نداشت. امام علي (ع) فرمودند: آگاه باشيد كه شيطان حزب خود را گرد آورده و سوار و پياده خويش را به كار گرفته اما من در اعمال خود، آگاه و بصيرم، نه خودم خويشتن را به اشتباه افكنده ام و نه ديگري مرا به خطا و اشتباه انداخته است.

17. تقاضاي طول عمر مشروط
- گستره فعاليت شيطان؛
- دامهاي شيطان:
1- هواي نفس و آرزوهاي طولاني؛
2- خشم و شهوت.
- راه هاي مبارزه با غضب و شهوت؛
- توبه راه فرار از شيطان:
خداوند مهربان در مقابل وسوسه هاي شيطان درِ توبه و استغفار را به روي مردم گشوده و به آنان وعده عفو و مغفرت داده است تا گناهكاران هرگز مأيوس نشوند و خويشتن را از فيض باري تعالي بي نصيب نپندارند.

18. اصلاح خصلت هاي ناپسند
- حب ذات مانع مشاهدۀ خصلت هاي ناپسند؛
- راههاي شناخت عيب ها؛
- تبديل عيب هاي مورد ملامت به نيكي؛
- لزوم پرهيز از ملامت كردن؛
- تكميل مكارم اخلاق؛
- مراتب داشتن صفات خوب:
صفات حميده و سجاياي پسنديده داراي مراتب و درجات متفاوتي است، و انسان هاي عالي قدر به هر نسبت كه از جهت معنوي مقام رفيعتري دارند، به همان نسبت از بزرگواري و كرامت اخلاقي بالاتري برخوردارند.

19. درخواست تبديل دشمني به محبت
- حب و بغض الهي؛
- برخي از مصاديق الهي:
1- جهاد كنندگان در راه خدا؛
2- توبه كنندگان؛
- برخي از مصاديق بغض الهي:
الف) خودداري از انجام وظيفه؛
ب) ناآگاهي از معارف اسلام؛
ج) افساد و نمامي.
- معيار دوستي ها و دشمني ها؛
- منشأ دشمني با امام سجاد (ع)؛
- تبديل دشمني ها به دوستي توسط خداوند:
در قرآن شريف خاطر نشان گرديده است كه: (خداوند است كه دل هاي مؤمنين را به هم مهربان نموده است و اي پيامبر! اگر تمام آنچه كه در زمين است انفاق مي نمودي، نمي توانستي پيوند محبت و دوستي در دل ها ايجاد نمايي. ولي خداوند بين آن ها الفت برقرار كرد كه او عزيز و حكيم است.) افراد بسياري بودند كه با رسول گرامي (ص) و امامان دشمني داشتند اما خداوند مقلب القلوب از طريق مختلف روحيه دشمنان را تغيير مي داد يعني عداوتشان به محبت تبديل مي شد.

فراز بعدی دعای مکارم اخلاق:

8.غنا و وسعت رزق
الف) ضرورت تلاش براي تأمين نياز؛
- درجات فقر و غنا؛
- فقر ممدوج و فقر مذموم؛
- غناي ممدوح و مذموم.
ب) وسعت رزق:
پرهيز از تنگ گرفتن رزق خانواده براي افراد متمكن: در روايات اولياي گرامي اسلام تأكيد شده است كه افراد متمكن در زندگي خانواده خود سختگيري ننمايند. پيغمبر اكرم فرمودند: كسي كه وسعت مالي دارد و داراي تمكن است ولي بر خانواده خود سخت بگيرد و آنان را از زندگي مرفه محروم دارد از ما نيست و به ما بستگي ندارد. حضرت رضا (ع) مي فرمايد: بر صاحبان نعمت واجب است كه بر خانواده خود توسعه دهند و به زندگي آنان گشايش بخشند.
- بي اعتنايي به اموال ثروتمندان: خداوند در قرآن فرموده است: (چشمان خود را به اموال و زينت هاي دنيوي كه به كفار اعطا نموده ايم مگشاي كه اين ثروت و سرمايه را به منظور آزمايش و امتحانشان داده ايم، و رزق و روزي پروردگارت بمراتب بهتر و عالي تر است و همواره باقي و برقرار خواهد بود.) پيامبر اكرم (ص) مي فرمايد: كسي كه چشم خود را براي نگاه كردن به اموال و ثروت ديگران بگشايد، اندوهش طولاني خواهد بود و غيظ و غضبش هرگز شفا مي يابد.

...

9.عزت و نه تكبر

10.بندگي
- بندگي و پرستش در قرآن؛
- انواع سجده بر خدا؛
- نبوت و جهت دهي به عبادت؛
- مقام رفيع عبوديت؛
- بندگي و رهايي از هوي پرستي؛
- تضاد عبوديت با عجب؛
- حقيقت عجب؛
- آثار رواني عجب؛
- عجب در نيكان و بدان:
گاهي پاكان و نيكان در عبادت دچار عجب مي شوند، خود را از پروردگار طلبكار مي پندارند؛ اما گاهي شخص گناهكار در اعمال نارواي خود دچار اعجاب مي شود و چنان به خواب غفلت فرو مي رود كه گمان مي كند اعمالش صحيح و بر وفق واقع و حقيقت است. از اين رو به فكر اصلاح خود نمي افتد.

11.احسان و شرايط قبول آن:
- معني صدقه جاريه؛
- احسان، يكي از تمايلات عالي انسان؛
- انواع احسان به ديگران؛
- منت، تباه كننده خيرات:
امام سجاد (ع) مي گويد: خداوندا! خوبي و خيري را كه با دست من به جريان مي اندازي با منت گزاران محو و نابود منما.) آيين مقدس اسلام نحو و شرافت مسلمانان را بسيار محترم شمرده و پر ارج و ؟؟است به همين اساس كسي كه با خدمت خود نسبت به دريافت كننده منت مي گذارد با اين عمل به عزت و شرف او ضربه مي زند و خداوند چنين صدقه اي را هرگز نمي پذيرد.

فراز بعدی دعای مکارم اخلاق:

4.بهترين نيت
- اهميت نيت؛
- نيت پليد در عبادت:
نيت پليد در عبادت همان ريا است. يعني نيت آلوده و پليد در عبادت همانند بندگي رياكاران است. كسي كه بخواهد عبادت صحيح انجام دهد بايد عبادت را براي خدا و بر قصد قربت به عمل آورد؛ اما ممكن است يك نفر براي جلب توجه مردم و نفوذ در افكار آنان و براي اينكه مردم درباره او بگويند مرد خوبي است. عبادت كند.

5.بهترين عمل
- ملاك خوب بودن عمل؛

...

- اهميت و جايگاه عمل؛
- ضرورت اولويت بندي در اعمال؛
- نيكي ملاك برتري اعمال خوب نسبت به يكديگر؛
- دشواري حفظ عمل خوب:
انجام عمل خالصانه مشكل است و حفظ خلوص نيت بسي مشكلتر. گاهي حس خودخواهي اعمال پاك و مقدس ما را آلوده مي كند و آنچنان ما را به راه بدبختي سوق مي دهد كه به جاي دريافت پاداش از آن كارهاي نيك دچار عذاب و كيفر مي شويم.

6.تكميل نيت
- علائم و آثار تكميل نيت:
1) خلوص؛
2) علاقه به همراهي با نيكوكاران؛
3) برخورداري از توفيق الهي؛
4) بهره مندي از قلب سليم: امام صادق (ع) فرموده: «كسي كه نيت صادقانه و پاك دارد، صاحب قلب سليم است؛ زيرا سالم ماندن قلب از خاطرات زشت و انديشه هاي ناروا به اين است كه نيت ما در جميع شوون براي خدا باشد و در قرآن كريم آمده كه در قيامت مال و اولاد به آدمي نفعي نمي رسانند، تنها قلب سليم است كه مي تواند موجب نجات انسان ها شود و آنان را از خطرات و عذاب بزرگ قيامت رهايي بخشد.»
- تصحيح يقين؛
- برخي از نشانه هاي يقين:
1- عدم جلب رضايت مردم درازاي غضب الهي؛
2- زهد ورزيدن: يكي از علائم يقين، ناچيز شمردن امور مادي و رهايي از قيد و بندهايي است كه دنياپرستان خود را اسير آن ها نموده و از درك كمالات واقعي محروم مانده اند.
- ضرورت مراقبت از يقين؛
- درخواست اصلاح نفس
- ضرورت استمداد از خدا براي اصلاح مفاسد؛
- افساد به اسم اصلاح: بعضي از انسان ها صلاح و فساد واقعي را مي شناسند، ولي بر اثر سوء نيت و اطاعت از تمايلات نفساني حقيقت را وارونه جلوه مي دهند، و موجب تحير و احياناً گمراهي مردم مي گردند. امروزه نيز منافقين هستند كه چون جريان صحيح و اوضاع ثمربخش را بر وفق تمايل شخصي خود نمي دانند، براي اينكه آن را متوقف نمايند، افساد مي كنند و كارهاي نادرست خود را اصلاح مي خوانند.

7.خدا و كفايت امر بندگان
- قيامت و كارهاي مورد پرسش؛
- مهمترين سؤالات قيامت:
1. جواني؛ 2- عمر؛ 3- كسب مال؛ 4- صرف مال.
- صرف عمر در راه هدف خلقت:
- عبادت: هدف خلقت؛
- ثمره عبادت رسيدن به اعلا عليين:
قرآن كريم مي فرمايد: (مرا عبادت كنيد كه عبادت من صراط مستقيم و راه صلاح و فلاح و رستگاري است).
پس مي توانيم بگوييم كه خداوند انسان را نيافريده، مگر براي پيمودن صراط مستقيم، خواه صراط مستقيم از نظر عبادت خدا باشد و خواه از نظر اطاعت باري تعالي. پيمودن صراط مستقيم، مايه تعالي و وسيله آشكار شدن كمالات معنوي و استعدادهاي دروني است و آدمي را به اعلا عليين مي برد. قرآن مي فرمايد: (و ما انسان را در بهترين سازمان آفريده ايم.) اگر اين سازمان قابل و لايق، در راه مستقيم به كار افتد، حتماً به عالي ترين مقام، يعني به اعلي عليين مي رسد، اما اگر از صراط مستقيم، منحرف گردد و به كجروي گرايش يابد به پست ترين وضعيت سقوط مي كند.

فراز بعدی دعای مکارم اخلاق:

2.درخواست ايمان كامل
- جايگاه عمل در ماهيت ايمان؛
- تفاوت ايمان و اسلام؛
- انگيزه اسلام ظاهري؛
- تفاوت هاي مؤمن و منافق؛
- چرايي ضرورت تسليم مطلق در برابر خدا؛
- روايات در باب ايمان كامل؛
- راه نيل به ايمان كامل؛
- برخورداري از چهار معرفت:

...

1) معرفت خدا؛
2) شناخت سرمايه هاي الهي در انسان؛
3) شناخت خواسته هاي خدا از انسان؛
4) دانستن آنچه انسان را از دين حق بيرون مي برد.
شناخت اراده الهي در خلقت بشر، علم سوم است كه در حديث امام كاظم (ع) ذكر شده است. اگر كسي اراده باري تعالي را از راه قرآن تشخيص دهد و بر طبق آن عمل نمايد به ايمان كامل نايل مي گردد، ولي بايد توجه داشت چه هواي نفس در هر انساني دشمني است بسيار قوي و خطرناك، آدمي را از صراط مستقيم منحرف مي كند نه تنها راه كمال ايمان را به روي انسان مي بندد، بلكه ممكن است ايمان را بربايد و آدمي را بي دين سازد.

3.قدر و منزلت يقين
وَاجْعَل يَقيني اَفْضَلُ اليقين
بار الها! يقين مرا برترين و بالاترين يقين ها قرارده.